Катастрофа перад Калядамі 1653 года

…У антыфеадальную вайну 1648—54 спалена татарамі, захоплена ў палон 700 жыхароў мястэчка…

Сціслы радок з энцыклапедыі, але што за ім стаіць? Як сталася, што вайна антыфеадальная, а загінулі ад татарскіх саюзнікаў?

Інвентар мястэчка Гарадной 1747 года

10 снежня 1746 г. Пінская эканомія, якая была на той момант у валоданні падляскай ваяводзіны Тэклі Сапежынай (народжанай Радзівіл, у першым шлюбе Вішнявецкай), паводле прывілею караля Аўгуста ІІІ дасталася ў пажыццёвае валоданне чашніка Вялікага княства Літоўскага Міхала Казіміра Агінскага (1730-1800), пазней славутага гетмана і кампазітара. У сувязі з перадачаю эканоміі ў 1747 годзе будаўнічы Пінскага павету Леанард Антоні Астраменцкі склаў інвентар уладанняў.

1912. Гарадная 100 год таму

Славуты беларускі этнограф Ісак Сербаў ня мог не пабываць у Гарадной. Ягоныя 27 фотасьведчаньняў Гарадное перад Першаю сусьветнаю вайною захоўваюцца ў бібліятэцы Віленскага ўнівэрсытэту. Вось якімі ён убачыў мястэчка і местачкоўцаў улетку 1912:

Вуліца мястэчка

Летапіс Гарадное

Пачатак Гарадное губляецца ў сівой даўніне. Паводле вусных паданьняў саміх гарадэнцаў яна была заснаваная больш за тысячу гадоў таму ў часы Ўладзімера Вялікага.[1] Мейсца на пясчанай высьпе сярод бяскрайняга і непраходнага балота Марочнае на пінскім Зарэччы было выдатным для пабудовы ўмацаванага гораду (адсюль назва Гарадная, у старых дакумэнтах Городно), цяжкадаступнага для шматлікіх ворагаў. На карысьць кіеўскага паходжаньня гаворыць унікальная гарадэнская мікрамова з паўмяккімі зычнымі і галосным гукам, які раней пазначаўся літарай “ѣ”.  На думку дасьледнікаў, гэтыя моўныя рысы былі ўласьцівыя афіцыйнай мове Кіеўскае Русі.[2]