1971. Заходняе Палессе – прарадзіма славян

Лешек Оссовский (Leszek Ossowski)

Лешак Асоўскі (1905-1996) 

Западное Полесье — прародина славян. 

(Polesie Zachodnie — praojczyzna Słowian)

…Мы считаем, что Западное Полесье является прародиной славян, представляя собой западную часть древней балтийской территории. Отсюда славянская колонизация распространилась на запад, и районом первой славянской миграции было Повисленье…

(По поводу сборников: «Полесье».— М., изд-во «Наука», 1968. 302 стр.; «Лексика Полесья».— М., изд-во «Наука», 1968. 476 стр.).

Полесье, являясь живой стариной, интересно во многих отношениях и дает богатый материал и для диалектологического и сравнительно-исторического изучения славянских языков, и для периферийных лингвистических дисциплин, к которым принадлежит ономастика, в том числе топонимия и гидронимия, а также и для смежных с лингвистикой наук: этнографии, этнологии, социологии, истории культуры, политической истории, археологии, антропологии.

Полесье играет важную роль в славянском этногенезе. Как известно, сторонниками теории полесской прародины славян были Я. Ростафинский, Я. Пейскер, Г. Улашин и особенно М. Фасмер.

Моўны падзел Палесься на падставе лексычных фактаў

Юзэф Тарнацкі

Мапа моўнага сваяцтва (знакі пры канцы тэксту)

Выклад рэфэрату, заяўленага на І Справаздачна-навуковы зьезд, 

прысьвечаны Ўсходнім землям. Варшава, 1936

Моўная мяжа на Палесьсі, як вядома, сталася косткаю нязгоды паміж новапаўсталымі да палітычнага жыцьця нацыямі: украінскаю і беларускаю. Першыя хацелі б яе бачыць пасунутаю як найдалей на поўнач, другія на поўдзень. Прычыны браку згоды на лінію моўнага падзелу гэтага абшару варта шукаць у двух ранейшых недахопах дыялекталягічных дасьледзін:

Археалогія Гарадной. Абломкі суднаў і руны на Княжым камені

Вікінгі валочаць ладдзю

Валер Кісель

Гарадная, назва колішняга мястэчка, нібы падказвае нам, што некалі тут было ўмацаванае гарадзішча. Напраўду, апісанне заснавання мястэчка ў 1592 годзе беспасярэдне паказвае на месца заснавання: остров ГороднЫй, урочышчэ Городышчэ.[1] Першапачаткова мястэчка называлася Воля Гарадная [2], потым першае слова адпала, а прыметнікавая назва «Гарадная» ў жаночым родзе паспяхова перажыла спробы расійскіх чыноўнікаў 19 ст. і польскіх улад 20 ст. перайначыць назву на сярэдні род: «Городно», «Городное».

Легенда про цэркву і сэм городэнцув

І от гналі людэй бітъі так, як нêмец гнав жідôв.

Варвара Леоновец (народъіласа в 1927, дочка Сэмена Пешка «Бородая»)

на карточках: дрэворъіт Ёвхіма Мініна і гозэро Татарське Стôйло

Колі робілі старую цэрков, это які гôд нэ знаю, ну як було нашэствіе татар, то в Городнôй вібілі конъі озэро. Озэра нэ було. Но як сталі татары – татары наêхалі сюды – так воны вібілі озэро. Там була цэ́рква – такая каплічка, то татары спалілі тую, а зробілі собê мечэту. Ото́ старая цэ́рква – это мечэта! Но пръі цару пръіробілі алтар, а пръі Польшчъі пръітвора. К этуй цэркві. Это цэ́рква – нэ наш нарôд робів. Наш нарôд робів, но робілі еê чотырнаццать чоловêк, і на Рэвнъіку рêзалі лêс. Там тэсалі, на пле́чах носъілі, дажэ кôньмі нэ возъілі, а носъілі наші людъі на плеча́х этэе дэрэво. Зробілі эту мечэту.

Городэнські песнê (Городенские песни)

Ольга Пêшко

Ой зацвіла да й калінонька в лузъі…

(Это старъінна-старъінная пêсьня, вôн (батько) съільно-съільно красъіво спевав)

Ой зацвіла да й калінонька в лузъі ж
Чого моя да й голôвонька в тузъі

Чого ж моя да й голôвонька в тузъі ж
Шчо й поламаласа да й полічэнька в плузъі

Ой чъі мнê ж статъі да й поліцу ж тэсатъі
Чъі мнê на всю ночку до девчъінъі дръібатъі

Cкачать Ой зацвіла да й калінонька в бесплатно на pleer.com

Лексика городенских гончаров (ч. 3)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Частка 1

Частка 2

VI. ПОСУДА
Городнянская гончарная посуда различается в зависимости от назначения и объема. Основной, наиболее ходовой посудой являются кру́глі горшкі. Часто горшчо́к служит обобщенным названием для всей гончарной посуды, например полопалі горшкі, продав хуру горшков, полі’ваны горшкі, хотя в данном случае имеется в виду разная гончарная посуда: горшкі, макотрэ́, слое́, вазо́ны, банькі’, гле́чікі, гладышкі’, місы́, міскі’, тарэлочкі’ і кубочкі’. Названия горшков в зависимости от их величины служат дополнительной характеристикой при различении по объему всей остальной посуды. Ниже приводится перечень и классификация городнянской гончарной посуды и ее специальные местные названия.

Сказка про ангела, які сэм лêт прожів на зэмле

Городэнська сказка

 

  Значіть, була женшіна, вдова. Чэтвэро дэтэй було маленькіх. Заболела вона. Заболела вона, Бôг, значіть там, ангела з нэба спускае:

—  Іды, заберы ее ду́шу. Шоб вона помэрла́.

Той же прыйшов — гэты дêты плачуть, сэдять на ёй, ну як ее душу́ забраты? Пожалêв. Тодê вернувса до Бога. Ну Бôг каже:

—   Забрав ду́шу?

—  Не, нэ забрав, я пошкодовав, дêты маліі плачуть...

1965. Віроба горшко̄в в местэчку Городна

Запісанэ в августы 1965 року

1) Шелест Каленык Кондратовіч, народеньня тысяча восэмсот дэв’яносто четвертого года, постоянно прожіваемо тут, з ве̄кі-веко̄в. З горшкамі працовалі, п’ятьдэсят годо̄в возыв горшкі.

2) Называюса Шелест Хведор Верэме̄ёвіч, прожіваю года в Городно̄й, восэмсот дэв’яносто дэв’ятого года народеньня. Тоже займавса горшкамі з маліх ле̄т і до гэтого часу роблю горшчкі шче.

Месцазнаходжанне Літвы і характар літвінаў вачыма гарадэнцаў у сярэдзіне 20 ст.

Фрагмэнт мапы з апошняе працы А. Краўцэвіча

…Слонім, Мір, Клецк, Нясвіж, Ляхавічы, Сіняўка, Баранавічы, Капыль – гэта гарады, гэта ўся Літва…

Дзе бачылі Літву гарадэнцы яшчэ 48 год таму? Як неаднаразова адзначалася ў літаратуры, гарадэнскі белагліняны посуд развозіўся па тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай ажно да Вільні, Кіева і Варшавы. У Вільні ведалі гарадэнскую кераміку пад назваю целяханскай (па аналогіі з шырока вядомым целяханскім фаянсам).[1] Пры гэтым натуральна было, выпраўляючыся ў далёкае падарожжа на падводах і чаўнах, добра ведаць імя і характар краю, дзе збіраешся гандляваць хадавым таварам. Што ні край – то свой звычай!

Лексика городенских гончаров (ч. 2)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Халімон Вероха і Ярмола Міроновіч за кругом (1912)

II. ИЗГОТОВЛЕНИЕ ПОСУДЫ

Посуда изготавливается на кру́зы (на кружку́). В последнее время пользовались обычно гончарным кругом, который называют нэмец.

Лексика городенских гончаров (ч. 1)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Копают глину. Городная 1912. Фото Исаака Сербова

Километрах в 40 на юго-восток от Пинска недалеко от районного центра г. Столина находится Городная (Городна́), издавна известная на Пинщине

1965. Гліна і круг

Сяды́са, нэбо́ж, за круг да робі горшкі, то будэш хлеб есты (городэнська прыказка)

1936. Горшчае на поштовцы

Замкавішча

Каля Гарадное ёсьць месца, якое немагчыма прамінуць, дасьледуючы гісторыю мястэчка. Пра яго распавядаюць паданьні самі гарадэнцы, яно вабіць археолягаў і чорных капальнікаў, тут да паэтаў прыходзіць натхненьне.

Фенамен Гарадное

…10. Фенамен Гарадное выяўляецца ў наступным:
1) У 1579 г. Гарадная атрымала магдэбургскае права, якое было пацверджана ў 1670, потым у 1753 гг. Магдэбургскае права з’яўлялася юрыдычным замацаваннем поспехаў гараджан у барацьбе за самастойнасць. Яно давала правы гораду на самакіраванне. Адзначым, што ў ХІV–ХVІ стст. ў Беларусі атрымалі магдэбургскае права 29 гарадоў, у тым ліку на тэрыторыі Брэсцкае вобласці – 8. Гарадная атрымала магдэбургскае права чацвертым па ліку горадам на Берасцейшчыне (пасля Берасця – 1390 г., Высокага – 1494 г., Каменца – 1518 г.). З гэтага вынікае, што Гарадная да таго часу мела багатыя гарадскія традыцыі, паколькі на пустым месцы нічога ўзнікнуць не можа.

Адам був злеплены з гліны

Уладзімір Караткевіч, “Званы ў прадоннях азёр”

…

XVII. "АДАМ БУВ ЗЛЕПЛЕНЫ З ГЛІНЫ..."

А наступнага дня мы паехалі шукаць народных майстроў. У Моталі – ткачы, у Кужэлічах – пляценне, у Іванаве – інкрустацыя, у Гарадной – ганчары.

Мы паехалі да ганчароў. Суправаджаў нас галоўны мастак фабрыкі мастацкіх вырабаў Алесь Пятровіч Ступак, мажны гэткі, тыповы ўкраінец.

Усё ж гэта было дзіва як хораша! Вёска Хлябы, што спіць у збажыне. I хоць нас кідала, хоць дарога, – не памятаю ўжо, хто гэта сказаў, – была падобная на паласу эксперыментаў гіганцкага дыназаўра, затое абапал яе цвіла шыпшына, трапляліся не зусім яшчэ зарослыя дзюны, а пасля пачаліся і лясы.

Званы ў прадонні Гарадэнскага возера

   “Люблю ўсе месцы на Беларусі. Ведаю таксама ўсе. Некаторыя болей, некаторыя меней. Найбольш – Прыдняпроўе, Палессе, Прыдзвінне, Наваградчыну…”[1] Невыпадкова Палессе названае адразу пасля роднага Прыдняпроўя. Заўзяты рыбак, Уладзімір Караткевіч багата часу бавіў на Прыпяці, нават смяротная хвароба застала яго там у 1984. Аднак аблічча праўдзівага Палесся Караткевіч пабачыў менавіта ў Гарадной: