1966. Галіцыя, Іванькаў партрэт і цагельня

Гарадзенскія галіцыяне ў 1930-х

А. Леанавец

На зямлі Гарадзенскай (нарыс)

ЦІ ДОБРАЮ, ці злою воляю лёсу заносіць людзей на чужыну, і яны прыносяць з сабою шчымлівы ўспамін пра родныя мясціны, свае звычкі і свае геаграфічныя назвы. Так, і назвы. У глыбіні Палесся, у некалькіх кіламетрах ад вёскі Гарадная ёсць Галіцыя...

Колісь тут жыў пан. Ці патрэба такая была, ці вымушаны пан быў, але зямлю гэтую «яснавяльможны» прадаў другому пану — з Галіцыі. Такім чынам і аказаўся цэлы тузін украінскіх сем’яў непадалёку ад Гарадной. І назва ад таго па людзях пайшла — Галіцыя ды Галіцыя.

Моўны падзел Палесься на падставе лексычных фактаў

Юзэф Тарнацкі

Мапа моўнага сваяцтва (знакі пры канцы тэксту)

Выклад рэфэрату, заяўленага на І Справаздачна-навуковы зьезд, 

прысьвечаны Ўсходнім землям. Варшава, 1936

Моўная мяжа на Палесьсі, як вядома, сталася косткаю нязгоды паміж новапаўсталымі да палітычнага жыцьця нацыямі: украінскаю і беларускаю. Першыя хацелі б яе бачыць пасунутаю як найдалей на поўнач, другія на поўдзень. Прычыны браку згоды на лінію моўнага падзелу гэтага абшару варта шукаць у двух ранейшых недахопах дыялекталягічных дасьледзін:

Валынскі кірмаш і гліняны конік з Гарадной

Гліняныя цацкі з Гарадной
(кадр з фільма, 1935)

Слова пра коней 

(фрагмент паэмы)

Юзаф Лабадоўскі

[...]

IX

У драбінаў рыпенні і ў людской размове

вусатыя, апаленыя твары рояць

стальмахоў з-над Гопла, пчаляроў з Валыні.

Як лугі квяцістыя выстаўлены ў скрынях 

пухнуць хусткі чырвана, красныя паркалі,

лёнаў серабрыстых як раней канвалій,

Білгарай прыехаў, хваліцца сітамі.

1938. Палескае ганчарства

Дзмітрый Георгіеўскі, 

захавальнік Палескага музея[1]

На Палессі[2] ёсць колькі асяродкаў, дзе народ займаецца ганчарствам. Найбольш вядомыя як буйнейшыя асяродкі: Гарадная ў Столінскім павеце і павятовае места Пружана. Меншае гаспадарчае значэнне мае Ружана ў Косаўскім павеце. Выгасла ганчарства ў Пагосце Загародскім (Пінскі павет), дзе цяпер вырабляюцца гліняныя гаршкі толькі на замову.

Саматужны ганчарскі промысел існуе на Палессі ад вельмі даўніх часоў і прасякнуты надзвычайным кансерватызмам, як з гледзішча тыпаў посуду, так прылад і спосабаў вытворчасці. Ганчарны круг – тыповы варштат працы – не змяняецца сотні гадоў.

Городная 1939-1956. Коллективизация

Алексей Вечорко

Дарога ў калгас.
Маст. Кастусь Харашэвіч, 2001 год.

Новым поворотом в истории Полесского края ознаменовался 1939 год. Польша стала мишенью для двух великих европейских государств: Германии и Советского Союза. Всеобщая мобилизация, собравшая в Войско Польское более одного миллиона человек, не спасла ситуацию. Подавляющее большинство резервистов сформированной 30-й пехотной дивизии, 30-го легкого артиллерийского полка, 4-го танкового батальона, проживали на территории Пинского, Столинского, Лунинецкого, Дрогичинского и Кобринского поветов. Первого сентября Германия напала на Польшу, а уже 9 сентября немецкая авиация бомбила Пинск. Утром 17 сентября части Красной Армии с востока перешли границу и вступили на территорию Западной Белоруссии. Пинск был занят через три дня, 20 сентября,

Городенское гончарство: прошлое и настоящее (абноўлена)

Георгий Вечорко

  Уважаемые читатели! Предлагаемую вашему вниманию публикацию автор считает данью памяти славной городенской гончарной традиции, хоть и небольшим, но вкладом в дело сохранения этой историко-культурной ценности ради будушего. С учётом того факта, что на месте древнего городенского городища археологами найдены обломки глиняной посуды тшцинецкой культуры, а также факта огромных залежей в окрестностях Городной  высококачественных глин, можно с уверенностью утверждать, что изготовлением керамических изделий люди здесь занимались, начиная с эпохи бронзового века. Первые письменные известия про Городную (XV век) в качестве центра гончарного производства появляются в то время, когда городенцы уже перешли к новой технологии изготовления горшков.

1934. Жыдоўскае насельніцтва мястэчка Гарадной

Мужчына на здымку - Іцхак Губерман,
гандляр з Гарадной

А. Цынамон, Л. Шлямовіч

Асноўны матэрыял для цяперашняе працы дало даследаванне жыдоўскага насельніцтва мястэчка Гарадной шляхам анкетавання, скіраванага да кожнае асобнае сям’і (гаспадарчае суполкі).

Пытанні анкеты тычыліся прафесійных дачыненняў, крыніц утрымання, працы сямейнікаў і іншых звязаных з тым праблем. Даследаванне не мела на мэце схематычнае тлумачэнне прафесійнае структуры, а высвятленне крыніц утрымання; бо мы лічыліся з тым, што асабліва ў малым мястэчку адна і тая ж асоба часта чэрпае ўтрыманне з колькіх крыніц і залічэнне яе да аднае прафесіі без уліку іншых заняткаў, якімі займаюцца, адносна крыніц даходу, было б спрашчэннем жывое рэчаіснасці.

Даследаванні былі праведзеныя ў 15 малых мясцовасцях, мястэчках, у якіх колькасць жыдоўскіх сямей вагаецца ў межах ад 100 да 200.

1982. Чым заклапочаны майстры з Гарадной…

М. Шаўцова

Амаль усе жыхары вёскі Гарадной Брэсцкай вобласці спрадвеку займаліся вырабам глінянага ганчарнага посуду. Цікава, што нават дзяўчаты адмаўляліся выходзіць замуж за хлопцаў да таго часу, пакуль жаніх не навучыцца працаваць на ганчарным крузе. Славілася кераміка вёскі Гарадной не толькі ў Беларусі, але і далёка за яе межамі. Пра гэта сведчыць багатая экспазіцыя краязнаўчага музея ў Пінску, дзе экспануюцца шарападобныя глякі, гаршкі, слоікі, спарышы, міскі, макацёры і іншы гліняны посуд, выраблены з высакаякасных мясцовых светлых глін гараднянскімі майстрамі.

Лексика городенских гончаров (ч. 3)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Частка 1

Частка 2

VI. ПОСУДА
Городнянская гончарная посуда различается в зависимости от назначения и объема. Основной, наиболее ходовой посудой являются кру́глі горшкі. Часто горшчо́к служит обобщенным названием для всей гончарной посуды, например полопалі горшкі, продав хуру горшков, полі’ваны горшкі, хотя в данном случае имеется в виду разная гончарная посуда: горшкі, макотрэ́, слое́, вазо́ны, банькі’, гле́чікі, гладышкі’, місы́, міскі’, тарэлочкі’ і кубочкі’. Названия горшков в зависимости от их величины служат дополнительной характеристикой при различении по объему всей остальной посуды. Ниже приводится перечень и классификация городнянской гончарной посуды и ее специальные местные названия.

Городная под «Белым орлом» (1919-1939)

Вечорко А.Ф., архитектор, научный руководитель по исторической застройке  города Пинска

Начало двадцатого века – это эпоха великих потрясений в Европе. Распадались могучие империи. Появлялись новые государства. Возродилось и польское государство – появилась вторая Речь Посполитая, расширившая свои границы далеко на восток.

Прозвішчы Гарадной

Пешка – кожны сёмы гарадэнец!

Якія гарадэнскія прозвішчы найпапулярнейшыя? Якія ўвогуле лічыць спрадвечна гарадэнскімі? У «Палескім архіве» Вячаслава Вярэніча прыведзены цікавы дослед прозвішчаў Столінскага раёна. Зроблены ён на падставе выбарчых спісаў грамадзян (тых каму за 18, то бок без дзяцей). Год спісаў дакладна не акрэслены, але паводле назваў хутароў прыблізна гэта 1970-я гады, калі Гарадная дасягнула паваеннага піку насельніцтва. Я зрабіў выбарку прозвішчаў па Гарадэнскім сельсавеце з дадаткам гарадэнскае вёскі Лука Глінкаўскага сельсавету. У маім рэйтынгу ўлічаныя толькі гістарычныя прозвішчы гарадэнцаў, якія сустракаюцца ў спісах 19 ст. Такіх атрымалася ажно 35.

Артыкул пра Гарадную ў «Архэ»

Валер Кісель

    Паважаныя сябры! Рады паведаміць Вам, што нарэшце выйшаў другі палескі нумар часопісу «Архэ» з маім даволі ёмістым артыкулам пра Гарадную. За паўтара году, якія прайшлі з моманту напісаньня артыкулу, я адшукаў багата новых сьведчаньняў гісторыі мястэчка. І цяпер, мусіць, артыкул выглядаў бы трохі іначай. Затрымка ў выхадзе палескага нумару была зьвязаная з рэпрэсіямі супраць часопісу, на рэдактара якога была заведзеная крымінальная справа. Дзякуй Богу, цяпер справа закрытая як беспадстаўная, і мы зможам надалей чытаць цікавыя матар’ялы пра гісторыю і культуру нашых продкаў.
    Прапаную тут зьмест і ўводзіны да артыкулу. Цалкам можаце зь ім азнаёміцца ў папяровай вэрсіі, якая прадавацьмецца ў «Акадэмкнізе», праз прыватных распаўсюднікаў або кантакты на сайце «Архэ».

Дорога на Пинск

Алексей Серков

Советский артиллерист у 76-мм пушки

Отрывок из воспоминаний советского артиллериста

 ...Я описываю отдельные эпизоды, в которых я участвовал сам и все видел своими глазами, я все время был там, где были пушки. В моих воспоминаниях нет ни капли выдумки, могут быть неточности во времени, так как никаких дневников не вел, и, конечно, не помню точно какого числа это было, ограничиваюсь только месяцем и годом.

 Конец декабря 1943 года. Спокойно по лесным дорогам Полесья мы идем на запад, с отдыхом в отдельные дни. Не слышно разрывов снарядов, не беспокоят самолеты. Один раз была стоянка возле штаба партизанского отряда, а другие – в населенных пунктах по дороге. Без боев в конце декабря подошли к городу Дубровица Ровенской области, получили приказ овладеть этим населенным пунктом. Это была уже Западная Украина, до 1939 года принадлежавшая Польше.

Справа пра гаршкі пры адчыненых дзвярах

Ксавэры Прушынскі

Ксавэры Прушынскі

У сённяшняй справе выступае найперш адзін абвінаваўца, які зрэшты асабіста не з’явіўся на судовае паседжанне, і якога абвінавачанне мы ведаем адно з выкладу, падтрыманага і пашыранага вядомаю літаратаркаю і цудоўнаю перакладчыцаю Лондана, паняю Станіславаю Кушалеўскаю. Паня Кушалеўска піша ў «Gazecie Polskiej» перадусім гэтак:

«Польскае Радыё перадало 11 дня бягучага месяца цудоўны рэпартаж пана З. Скерскага пад назваю: “У ганчароў у Гарадной”.

1936. Гарадная і Давыд-Гарадок

Раман Войніч Гарашкевіч

Не за сямю гарамі, бо гораў там няма, але затое напраўду за рэкамі, за лясамі – ляжаць мястэчкі Гарадная і Давыд-Гарадок.

Размаўляем сёння пра іх абаіх разам, бо апроч таго, што знаходзяцца на Палессі, маюць яны таксама і багата іншых супольных рысаў.

На хвалях лёсу

Фама Ілліч Вячорка

Послевоенный 1949 год.
Ольга Ивановна и Фома Ильич с детьми:
Галиной, Иваном, Георгием

Глава 5. На волнах судьбы.

  Домой я прибыл 10 июля. Городной как таковой не оказалось. Осталось только то место, где была Городная. Не дождались меня мой сын и моя мать. Хата моя тоже меня не дождалась – сгорела. Встреча с родственниками произошла со слезами на глазах. Плакали и старые и малые, и мужчины и женщины. Завершилась встреча обильной замочкой, самогонки было море. Тогда за самогонку никто не преследовал. Насчёт самогонки было золотое время. Это был один из плюсов послевоенного времени. Когда выветрилась после первой встречи самогонка, главным вопросом, который возник на пути к новой жизни – это был вопрос жилья. Появилась уйма проблем. Как жить, за что зацепиться руками?
   В  том году, а также в следующем 1947 был великий голод. Пуд хлеба стоил 700 – 800 рублей. С восточных областей Украины ходили за хлебом так называемые «мешочники». Они меняли на хлеб всякое барахло. За пуд хлеба можно было купить хороший новый шерстяной костюм. Насыпай хромовые сапоги зерном и получай сапоги. Многие восточники работали на Западе только за харчи. Опиловывали вручную лесоматериал по килограмму зерна за брус. Я за 8 кг зерна купил полный набор столярного инструмента. Может возникнуть вопрос – откуда у городенцев был хлеб? А они доставали и привозили хлеб из сёл за горшки. Горшки были в цене, потому что за время войны все горшки были уничтожены. Война поразбивала. Поэтому  городенцев тогда называли «богами».

Вёска Гарадная мае шанцы вярнуць гарадскі статус!

або Шанец для адраджэння мястэчка Гарадная. Ці канчатковага знікнення?
Гарадная напярэдадні перамен коштам 400 млн. долараў.

Фатаграфую «белае багацце» Гарадной

Я маю звычку час ад часу гартаць у пошуку Google вынікі для некаторых ключавых слоў, якія мяне стала цікавяць. Напрыклад, «Городное» – адзін з варыянтаў назвы мястэчка маіх дзядоў. Гэтым разам кінуўся ў вочы вынік на 9 старонцы: Строительство горно-обогатительного комбината, промышленное освоение месторождения стекольных песков «Городное».

Гады ваенныя

Фама Ілліч Вячорка 

Другая сусветная вайна. Польская армія. Чырвоная армія. Гады палону. Вызваленне. Перамога. Спаленая Гарадная.

Глава 4. Годы военные.

Гвардии рядовой Вечорко Ф.И.,

Румыния, 1946 год

    Хотя пушки ещё и не стреляли, Мюнхенский сговор можно считать первыми, далёкими раскатами военного грома Второй Мировой войны. Именно там Гитлер впервые попробовал вкус агрессии и захвата. После захвата Судетской области у него настолько разгорелся аппетит агрессии, что он уже не мог никак насытиться. После Судетов он проглотил Польшу, Австрию, Бельгию, Данию, Голландию, Францию, Норвегию, Грецию, Югославию, и аппетит у него всё время нарастал. Нарастал до тех пор, пока агрессор и сам не стал жертвой своей ненасытности. Что было дальше, всем ясно. Во время Мюнхенского сговора у нас была буржуазная Польша. Когда Гитлер занимал Судеты, Польша в это самое время занимала Заользье, на которое она претендовала как на свои исконные земли. Много было тогда всякой трескотни, что вот, мол, наша могучая армия  в состоянии вернуть свои когда-то незаконно отобранные земли.

   В январе 1939 г. меня призвали в польскую армию. Служил в саперном батальоне в Бресте, в самой крепости. С первых дней службы был зачислен в унтерофицерскую школу, которую закончил в августе 1939 года, буквально накануне войны.

Цудоўныя імгненні

Фама Ілліч Вячорка

Глава 3. Чудные мгновенья

Тундровое болото. Трава-чорноголов. Пастушки-«спартанцы». «Степные монголы».  «Старые» и «малые». Устав «степняков». Из Пусток с песнями. Ночное. Водопой в Круглице. Всадники Чингизхана. Пастьба волов. Сухая погонька, Брусничная, Морино.

Непосвящённому человеку трудно поверить в то, что на территории Городнянских угодий имеется тундровое болото. Однако это факт. Расположено оно в 6 км на юг от Городной. Это огромные просторы, покрытые зелёным мхом и редкими карликовыми сосёнками. Но Городнянская тундра уникальна тем, что на ней растёт трава – настоящее чудо природы.

Гарадная - погляд з 1936 года

Гэты тэкст напісаў у 1936 удзельнік краязнаўчага гуртка, вучань пінскай гімназіі. Хоць сам ён відавочна не гарадэнец, але адчуваецца, што багата размаўляў з гарадэнцамі пра мястэчка. З захапленнем апісваецца гісторыя, рамяство, колішняе мяшчанскае ўбранне гарадэнца. Адзначаюцца добрыя і дрэнныя рысы характару, перабольшваецца, магчыма, польскі патрыятызм жыхароў мястэчка. На пачатку і ў канцы рэфрэнам паведамляецца пра страту Гарадной гарадскога статусу ў 1927 годзе і адчуваецца яўнае з тае нагоды шкадаванне. Для мяне былі найбольш цікавыя сведчанні пра прывілеі з часоў каралевы Боны, дапамогу шляхецкім паўстанням 19 ст. Прапаную свой пераклад, польскі тэкст змешчаны пасля беларускага.

Гарадная

Размяшчэнне. Перадгісторыя. Татарскі шлях. Ласёвыя рогі. Жыхары. Дваццаць вякоў ганчарства.