Артыкул пра Гарадную ў «Архэ»

Валер Кісель

    Паважаныя сябры! Рады паведаміць Вам, што нарэшце выйшаў другі палескі нумар часопісу «Архэ» з маім даволі ёмістым артыкулам пра Гарадную. За паўтара году, якія прайшлі з моманту напісаньня артыкулу, я адшукаў багата новых сьведчаньняў гісторыі мястэчка. І цяпер, мусіць, артыкул выглядаў бы трохі іначай. Затрымка ў выхадзе палескага нумару была зьвязаная з рэпрэсіямі супраць часопісу, на рэдактара якога была заведзеная крымінальная справа. Дзякуй Богу, цяпер справа закрытая як беспадстаўная, і мы зможам надалей чытаць цікавыя матар’ялы пра гісторыю і культуру нашых продкаў.
    Прапаную тут зьмест і ўводзіны да артыкулу. Цалкам можаце зь ім азнаёміцца ў папяровай вэрсіі, якая прадавацьмецца ў «Акадэмкнізе», праз прыватных распаўсюднікаў або кантакты на сайце «Архэ».
.

Мястэчка Гарадная: ад майдэборыі да сельсавету

Сьветлай памяці маіх дзядоў прысьвячаю

Уводзіны

У канцы 80-х гг. ХХ ст. звычайны гарадэнскі хлапчук пры разьбіраньні старое хаты на Паповай (Майскай) вуліцы ў Гарадной знайшоў тоўсты том рукапісаў бяз вокладкі. Прынёсшы яго дахаты, ён разам з бацькамі пачаў учытвацца ў прыгожы почырк на вельмі тонкай паперы. Тут зьмяшчаліся знаёмыя прозьвішчы ягоных дзядоў, якія хадзілі ў Варшаву і Пецярбург дамагацца нейкіх вольнасьцяў, каралеўскія прывілеі на майдэборскае права і мноства іншых дакумэнтаў, нібы адмыслова сабраных пад адною вокладкаю. Назаўтра кнігу аднесьлі настаўніку Вярэнічу, які потым зьехаў жыць у Столін, дзе працаваў дырэктарам школы. Калі школьнік стаў студэнтам і зразумеў важнасьць знойдзенага, то паехаў шукаць рукапіс да былога настаўніка. Той сьцьвярджаў, што нібыта аддаў кнігу ў Столінскі музэй, але там яе не было. Неўзабаве Вярэніч памёр… «Дэржалі в руках свою Гісторыю і нэ змоглі вдэржаты!» — са скрухаю кажа праз 25 год кіроўца хуткае дапамогі, бацька таго хлапчука. І праўда, уласных гістарычных дакумэнтаў у самой Гарадной, на жаль, не захавалася.

Даўняму мястэчку Гарадная Пінскага павету Берасьцейскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага, як знакамітаму і адзінаму цяпер цэнтру ганчарства, прысьвечана багата дасьледаваньняў і літаратурных твораў такіх аўтараў, як Дзьмітры Георгіеўскі, Яніна Арынжына, Уладзімер Угрыновіч, Сяргей Мілючэнкаў, Уладзімер Караткевіч, Юры Лабынцаў, Яўген Сахута, Вольга Лабачэўская і інш. Але, відаць, няма аніводнага сур’ёзнага тэксту пра гісторыю мястэчка Гарадная ў кантэксьце агульнай гісторыі краіны. Сухія артыкулы ў мностве тыражаваных апошнім часам энцыкляпэдый хібяць шматкроць паўтаранымі памылкамі і супярэчнасьцямі, а спасылак на дакумэнты ў іх амаль што няма. У мінулым годзе мізэрным накладам выйшлі ўспаміны колішняга настаўніка Гарадэнскае школы Фамы Вячоркі, напісаныя ім напрыканцы жыцьця і выдадзеныя цяпер ягоным сынам, кандыдатам пэдагагічных навук Палескага дзяржаўнага ўнівэрсытэту Георгіем Вячоркам[1]. Зроблена вялікая справа, бо ва ўспамінах зафіксавана тое, чаго ніколі не перададуць архіўныя дакумэнты — дух і фарбы часу. Дзякуючы пошукам яшчэ аднаго сына Фамы, галоўнага архітэктара Пінску Аляксея Вячоркі, я змог прачытаць архіўную справу пра камандзіраваньне землямера Гумніцкага для вызначэньня межаў мястэчка Гарадная ў 1848 г.[2] На аснове гэтай справы я паспрабаваў больш падрабязна аднавіць гісторыю змаганьня мяшчан Гарадной за свае землі і вольнасьці ў канцы ХVІІІ — пачатку ХІХ стст., якая раней зьмяшчалася ў адзін энцыкляпэдычны сказ.

Колькі гадоў таму я вырашыў дакумэнтальна скласьці свой радавод. Па мэтрычных кнігах і рэвізскіх сказках, якія захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў Менску, я здолеў даволі хутка дайсьці да дзявятага калена. Высьветлілася, што ўсе мае дзяды прынамсі ад 1717 г. нараджаліся, шлюбаваліся, нараджалі і выхоўвалі процьму дзяцей, гадавалі ўнукаў і паміралі ў сябе на радзіме — у мястэчку Гарадная. І жонак яны бралі, як правіла, з Гарадной. Гарадэнцы, паводле сьведчаньняў і прыкладаў маіх сваякоў, заўсёды ўнікалі шлюбаў з выхадцамі з гэтак званых «мужыцкіх» вёсак, то бок з тых, жыхары якіх былі калісьці ў прыгоне. За ўсім гэтым стаяла такая моцная традыцыя, што любыя адступленьні ад правілаў асуджаліся мяшчанскаю грамадою.

За што «городэнцы» так любілі сваю «Городну», што не жадалі яе пакінуць нават у найцяжэйшыя часы? Чаму так зьберагалі сваю ўнікальную гаворку ад уплываў нават навакольнага паляшуцкага мора? Адкуль гэты гонар за сваю мінуўшчыну? На гэтыя пытаньні я паспрабую адказаць, сабраўшы ў адным артыкуле зьвесткі з гісторыі мястэчка і сьведчаньні знакамітых падарожнікаў ды дасьледнікаў у розныя часы.

---

[1] Вечорко Ф. И. Записки западнобелорусского полешука. Пинск, 2012.

[2] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (НГАБ). Ф. 120, воп. 1, спр. 2921.