Археалогія Гарадной. Ад тшцінецкай культуры да сярэднявечча

Валер Кісель

Лісіныя норы ў валах

У першай частцы даследавання па археалогіі Гарадной быў ахоплены перыяд да Другой сусветнай вайны. Разглядаліся паведамленні расійскіх і польскіх крыніц пра археалагічныя знаходкі ў ваколіцах Гарадной. Былі прыведзеныя ўспаміны з міжваеннага часу мясцовае жыхаркі Варвары Леванавец пра прыезд польскіх навукоўцаў на Замкавішча і пра страчаны надпіс на вялікім камені каля поля Гараднога. Больш грунтоўна даследаваннем археалагічных помнікаў на тэрыторыі Заходняй Беларусі сталі займацца савецкія навукоўцы пасля заканчэння Другой сусветнай вайны.

Рака Цменка (Гарадэнка)

Валер Кісель

  
  Пра раку з гіпатэтычнай назваю «Гарадэнка», якая працякала каля гарадзішча ў Замкавішчы і суднаходна звязвала старажытную Гарадную з галоўнай гандлёвай артэрыяй Палесся, падрабязней ужо пісаў тут даследнік з Пінска Георг Вячорка. З таго часу мною адшукана яе назва на момант меліярацыі ў канцы 19 ст. і яе адлюстраванне на мапе 18 ст. У другой палове 19 ст. на Палессі працавала маштабная Заходняя экспедыцыя пад кіраўніцтвам інжынера Жылінскага. Мэтамі экспедыцыі было вывучэнне і асушэнне гэтага абшару ў сувязі з будаўніцтвам палескіх чыгунак. Менавіта тады пачаліся грандыёзная змены гідрагеалагічнага аблічча Пінскага Зарэчча. Многія рэкі часткова ці цалкам памянялі свае абліччы, бо былі каналізаваныя. Каналізацыя рэк – гэта змяненне (спраставанне, пашырэнне) іх рэчышчаў з мэтаю палягчэння спуску вады для меліярацыі забалочаных зямель.

Археалогія Гарадной. Абломкі суднаў і руны на Княжым камені

Вікінгі валочаць ладдзю

Валер Кісель

Гарадная, назва колішняга мястэчка, нібы падказвае нам, што некалі тут было ўмацаванае гарадзішча. Напраўду, апісанне заснавання мястэчка ў 1592 годзе беспасярэдне паказвае на месца заснавання: остров ГороднЫй, урочышчэ Городышчэ.[1] Першапачаткова мястэчка называлася Воля Гарадная [2], потым першае слова адпала, а прыметнікавая назва «Гарадная» ў жаночым родзе паспяхова перажыла спробы расійскіх чыноўнікаў 19 ст. і польскіх улад 20 ст. перайначыць назву на сярэдні род: «Городно», «Городное».

Заснаванне мястэчка Гарадная 30 студзеня 1592 года

Валер Кісель

Адкуль мы ведаем дату заснавання мястэчка Гарадная?

Далёка не ўсе паселішчы могуць пахваліцца дакладнай датаю заснавання. Можна сказаць, што Гарадной у гэтым сэнсе пашанцавала. Дзякуючы судовым працэсам у канцы 18 – першай палове 19 ст., захавалася апісанне гэтай гістарычнай падзеі. Каб не быць галаслоўным, прывяду арыгінальны тэкст такога апісання з вызначэння Пінскага апеляцыйнага межавога суда 1833 года. У фрагменце гаворыцца пра тое, што самі мяшчане не змаглі падаць у суды доказы, якія пацвярджалі межы земляў Гарадной у часы панавання караля Жыгімонта Вазы (1587–1632) ці раней. Рэч у тым, што паводле літоўскіх законаў валоданне ці нават даведзенае неаспрэчанае карыстанне зямлёю за гэтым каралём давала перавагу пры пазнейшых судовых спрэчках, бо наступныя каралі ўжо не былі дзедзічамі дынастыі Ягайлавічаў. Выпіс з рашэння Літоўскай асэсорыі ад 17 красавіка 1603 года быў пададзены Бутрымовічамі як доказ заўсёднага падпарадкавання гарадэнцаў Пінскай эканоміі, хоць з тэксту таго рашэння гэта наўпрост і не вынікала. Далей падаю пераказ рашэння 1603 як ён выглядаў у судовым выраку 1833:

Река Городенка как предмет историко-экологического дискурса

Г.Ф.Вечорко

Полесский государственный университет, Georgij–Vechorko@yandex.ru

Фрагмент Атласа Рэчы Паспалітае

  Согласно Большой Советской Энциклопедии [1] к концу X века в Древней Руси было около 25 городов: Киев, Чернигов, Смоленск, Новгород, Псков и др. В XI веке упоминается 64 новых города, а в XII веке их уже было 134, среди которых историки называют и «Городно», то есть нынешнюю деревню Городную Столинского района: «К югу от течения Припяти между Горынью и Стырью лежит дреговичский город Городно; здесь в XII веке княжила отдельная княжеская линия, к которой принадлежал и Всеволодко Городенский (1127г.) …» [2, c.19, 50-51].

Городная: неоднократно возрожденная из пепла

Г.Ф. Вечорко
Полесский государственный университет, Georgij–Vechorko@yandex.ru

Нынешняя деревня Городная Столинского района является достаточно древним поселением. Многие авторитетные исследователи рассматривают её как бывший древнерусский (дреговичский) город Городно, как центр удельного Городенского княжества в междуречье Стыра и Горыни. Например, в знаменитом издании «Россия. Полное географическое описание нашего Отечества» под ред. В.П.Семенова (1905.–9т.) читаем:

Замкавішча

Каля Гарадное ёсьць месца, якое немагчыма прамінуць, дасьледуючы гісторыю мястэчка. Пра яго распавядаюць паданьні самі гарадэнцы, яно вабіць археолягаў і чорных капальнікаў, тут да паэтаў прыходзіць натхненьне.

Фенамен Гарадное

…10. Фенамен Гарадное выяўляецца ў наступным:
1) У 1579 г. Гарадная атрымала магдэбургскае права, якое было пацверджана ў 1670, потым у 1753 гг. Магдэбургскае права з’яўлялася юрыдычным замацаваннем поспехаў гараджан у барацьбе за самастойнасць. Яно давала правы гораду на самакіраванне. Адзначым, што ў ХІV–ХVІ стст. ў Беларусі атрымалі магдэбургскае права 29 гарадоў, у тым ліку на тэрыторыі Брэсцкае вобласці – 8. Гарадная атрымала магдэбургскае права чацвертым па ліку горадам на Берасцейшчыне (пасля Берасця – 1390 г., Высокага – 1494 г., Каменца – 1518 г.). З гэтага вынікае, што Гарадная да таго часу мела багатыя гарадскія традыцыі, паколькі на пустым месцы нічога ўзнікнуць не можа.

Званы ў прадонні Гарадэнскага возера

   “Люблю ўсе месцы на Беларусі. Ведаю таксама ўсе. Некаторыя болей, некаторыя меней. Найбольш – Прыдняпроўе, Палессе, Прыдзвінне, Наваградчыну…”[1] Невыпадкова Палессе названае адразу пасля роднага Прыдняпроўя. Заўзяты рыбак, Уладзімір Караткевіч багата часу бавіў на Прыпяці, нават смяротная хвароба застала яго там у 1984. Аднак аблічча праўдзівага Палесся Караткевіч пабачыў менавіта ў Гарадной: