04/06/2017

1778. Інвентар Крыдля часткі Пінскае эканоміі

Міхал граф Агінскі, вялікі гетман Вялікага Княства Літоўскага. Паведамляю гэтым Кантрактам, дадзеным велішаноўнаму ягамосцю пану Матэвушу Бутрымовічу, канюшаму Пінскага павету, на тое, што выпускаю ягамосцю ў верныя рукі без калькуляцыі Запольскі ключ з фальваркам Добрая Воля, а таксама войтаўствы Кігіраўскае і Стараконскае з фальваркамі Хойна, Стытычаў, Вітчаўка і Замарочанне, з вёскамі і падданымі, якія ў іх жывуць, асаблівым інвентаром адзначанымі, [...] на 4 гады ад Яна Хрысціцеля дня 24 чэрвеня 1778 да Яна Хрысціцеля дня 24 чэрвеня 1782 года. [...] Дадзены ў Слоніме дня 9 кастрычніка 1778 года.
Вялікі гетман Вялікага Княства Літоўскага Міхал Казімір Агінскі быў вымушаны эміграваць пасля няўдалай бітвы з расейцамі пад Сталовічамі ў 1771 годзе. У 1772 пасля паразы Барскай канфедэрацыі некалі магутная дзяржава нашых продкаў страчвае вялікія абшары на Ўсходзе (за Дняпром, Друццю і Дзвіной). Агінскі назаўжды губляе свае тамтэйшыя маёнткі, якія ў афіцыйным ліставанні мянуе «беларускімі» ў арозненне ад літоўскіх у Слонімскім і Пінскім паветах. Пасля амністыі, вярнуўшыся ў Літву ў 1775, гетман увесь свой час бавіць у Слоніме, які ператварае на «Палескія Афіны».  Багата сродкаў для гэтага ўнікальнага асяродку тэатру і музыкі ішло з пінскіх маёнткаў гетмана. Каб трымаць у парадку пінскія ўладанні, гетман у 1778 здае ў арэнду на 4 гады маладому і амбіцыйнаму свайму пратэжэ пінскаму канюшаму Матэвушу Бутрымовічу вялікую частку належнай яму Пінскай эканоміі, пераважна Пінскае Зарэчча. А менавіта: Запольскі ключ з фальваркам Добрая Воля, Кігіраўскае і Стараконскае войтаўствы Пінскага староства з фальваркамі Хойна, Стытычаў, Вітчаўка і Замарочанне (сучасная вёска Лісовэ на Дубровіччыне). Да Кігіраўскага войтаўства спрадвеку належалі Парэ, Востраў, Дуброўск, Воўчыцы, Вітчаўка, Сернікі, Ласіцк, Нячатаў, Радчыцк, мястэчка Гарадная, Замарочанне, Азерск, Сварыцэвічы, Хойна, Вулька Вялікая і Малая,  да Стараконскага войтаўства: Старыя Коні, Каморы, Бучын, Дубчыцы, мястэчкі Пагост Зарэчны і Нобель.
Антоній Крыдль яшчэ ўлетку 1778 года зрабіў для Бутрымовіча падрабязнае апісанне, мэтай якога было вызначэнне паншчыны і іншых павіннасцяў для насельніцтва па сутнасці дзяржаўных уладанняў. У 1776 Сойм Рэчы Паспалітае скасаваў магдэбургскае права для ўсіх невяліх мястэчак Літвы. Карыстаючыся гэтым, такія дзеячы як Тызэнгаўз і Бутрымовіч імкнуцца загнаць вольных мяшчан пад паншчыну. Інвентар Крыдля прадугледжвае павіннасці для мястэчак Гарадной і Нобеля, якіх мяшчане ніколі раней не выконвалі, быўшы пад аховаю каралеўскіх прывілеяў. Фактычна інвентар так і не быў прызнаны гарадэнцамі і нобельцамі, калі нейкія павіннасці яны і вымушаныя былі адбываць, то адно пад гвалтоўным прымусам.
Такім чынам пад датаю 24 чэрвеня 1778 быў складзены інвентар, у якім апісаная частка Пінскай эканоміі, якую перадаваў Агінскі ў арэндоўнае валоданне Бутрымовічу. Загаловак інвентара: «Інвентар вёсак, да Заполля і Зарэчных фальваркаў прыналежных».
Назва вёскі (мястэчка)
Дымы
Асобы
Муж.
Жан.
Валы
Сучасны раён, горад (сучасная назва)
1
Заполле
22
129
70
59
37
Пінскі р-н
2
Галева
47
304
156
148
68
Пінскі р-н
3
Горна
24
122
66
56
39
Пінскі р-н (Горнава)

да фальв. Заполля
93
555
292
263
144

4
Пасінічы
48
299
168
131
74
Пінскі р-н (Пасянічы)
5
Ставок
25
188
103
85
36
Пінскі р-н
6
Чэнчыцы
66
438
223
215
107
Пінскі р-н

да фл. Добрай Волі
139
925
494
431
217

7
Хойна
31
198
92
106
71
Пінскі р-н
8
Волька Большая
28
171
85
86
60
Пінскі р-н (Вулька Вял.)
9
Волька Меншая
18
98
52
46
43
Пінскі р-н (Вулька Мал.)
10
Пара
29
154
87
67
45
Пінскі р-н (Парэ)
11
Востраў
17
123
63
60
19
Пінскі р-н
12
Дуброўск
28
129
63
66
47
Зарічн. р-н (Дібрівськ)
13
Воўчыцы
15
85
46
39
31
Зарічненський р-н
14
Старыя Коні
14
63
38
25
18
Зарічне місто
15
Каморы
14
68
34
34
26
Зарічненський р-н
16
Бучын
5
19
12
7
12
Любешівський р-н
17
Дубчыцы
48
288
145
143
94
Зарічненський р-н
18
Пагост Зарэчны мяст.
19
112
61
51
33
Зарічне місто
19
Нобель мястэчка
55
216
113
103
105
Зарічненський р-н

да фальв. Хойна
321
1724
891
833
604

20
Вітчаўка
58
376
185
191
126
Зарічн. р-н (Вичівка)
21
Сернікі
25
151
74
77
47
Зарічненський р-н
22
Ласіцк
24
171
96
75
31
Пінскі р-н
23
Нячатаў
23
165
81
84
41
Столінскі р-н (Нячатава)
24
Радчыцк
67
369
184
185
103
Столінскі р-н
25
Гарадная мястэчка
104
596
316
280
173
Столінскі р-н

да фальв. Вітчаўкі
301
1828
936
892
521

26
Замарочанне
2
12
5
7
4
Дубровиц. р-н (Лісове)
27
Азерск
9
63
34
29
18
Дубровиц. р-н (Озерськ)
28
Сварыцэвічы
60
270
138
132
101
Дубровицький р-н

да фв. Замарочання
71
345
177
168
123

29
Стытычаў
22
148
83
65
47
Пінскі р-н (Стытычава)
30
Іванікі
10
49
25
24
26
Пінскі р-н
31
Жытнавічы
10
56
32
24
22
Пінскі р-н

да фв. Стытычава
42
253
140
113
95


Агульная сума
967
5630
2930
2700
1704

Нягледзячы на сваё горкае значэнне для нашых продкаў, сёння інвентар Крыдля 1778 года – унікальная крыніца па гісторыі населеных пунктаў, якія ў ім адзначаныя. Інвентар ­– каштоўная генеалагічная крыніца для тых, хто аднаўляе свой радавод. Фактычна ўпершыню для Піншчыны пад перапіс патрапіла жаночае насельніцтва, формы імёнаў у інвентары запісваліся паводле мясцовага вымаўлення. Аднак інвентару слепа давяраць нельга, бо ён не ўтрымлівае поўных звестак пра людзей і паселішчы.
Мною былі заўважаныя такія недакладнасці, якія я выявіў падчас падрабязнага вывучэння перапісу жыхароў мястэчка Гарадной:
1.        Багата якія дымы і людзі, пра існаванне якіх у Гарадной дакладна вядома з іншых крыніц, у інвентар не патрапілі. У тым ліку некаторыя мае продкі. Матывы пазбягання гэтага перапісу навідавоку – нікому не хацелася адрабляць паншчыну.
2.        Век людзей пададзены прыблізна. Пра гэта сведчыць аналіз іншых крыніц, а таксама відавочнае акругленне веку да такіх лічбаў як 20, 30, 40 і г.д. Аналізуючы век сваіх продкаў, я схіляюся, што ў інвентары былі выкарыстаныя многія састарэлыя звесткі, а сам інвентар складаўся не ў Гарадной, а паводле старых спісаў, магчыма з актуальнымі ўдакладненнямі  чалавека з Гарадной, які быў на баку Бутрымовіча.

3.        Колькасць дымоў і насельніцтва не гаворыць пра поўны памер населенага пункта, а толькі пра тую частку, якая належала эканоміі. Каб даведацца, колькі ўсяго было дымоў і людзей, напрыклад, у Серніках, то трэба дадаць яшчэ немалую шляхецкую ваколіцу і  маёнткі  іншых шляхцічаў, манастыроў і кляштараў. Набліжэйшая крыніца для гэтага – Тарыф падымнага Пінскага павету  1775 року, які дагэтуль застаецца слабаапрацаваным.

Спіс гарадэнцаў у 1778 годзе тут:
Інвентар мястэчка Гарадной (пачатак)1778 рок. Мястэчка Гарадная Пінскага павету Вялікага Княства Літоўскага. Сем’і №1...26: Шчукі, Шпудэйкі, Драбаташы, Тутулы, Гміры, Шэлесты, Лукашыкі, Кавалькі, Пячонкі, Кісялі, Велясніцкія, Казакі, Каракузькі.
Інвентар мястэчка Гарадной (працяг)Сем’і №27...52: ШэлестыПячонкі, Літвінцы, Пайкі, Гаўрыльчыкі, Мікшы, Мануйлікі, Грэсі, Уліткі, Гембіцкія, Басяўцы, Пешкі, Вячоркі, Гміры.
Інвентар мястэчка Гарадной (працяг 2)Сем’і №53...78: ВячоркіПалешкі, Яромічы, Хведаровічы, Баярыны, Шчукі, Гембіцкія, Белавусы, Курысі, Ляшкі, Гаўрыльчыкі.
Інвентар мястэчка Гарадной (заканчэнне)Сем’і №79...104: ВярохіКурыські, Гаўрыльчыкі, Сенькі, ГембіцкіяГаўрыльчыкіПайкі, Вячоркі, Мануйлікі, Пахолкі, Казачкі, Мацукі, Каліты, Дакорты.

Аўтар публікацыі Валер Кісель. Паводле дакументаў НГАБ.

No comments:

Post a Comment