1778. Інвентар Крыдля часткі Пінскае эканоміі

Міхал граф Агінскі, вялікі гетман Вялікага Княства Літоўскага. Паведамляю гэтым Кантрактам, дадзеным велішаноўнаму ягамосцю пану Матэвушу Бутрымовічу, канюшаму Пінскага павету, на тое, што выпускаю ягамосцю ў верныя рукі без калькуляцыі Запольскі ключ з фальваркам Добрая Воля, а таксама войтаўствы Кігіраўскае і Стараконскае з фальваркамі Хойна, Стытычаў, Вітчаўка і Замарочанне, з вёскамі і падданымі, якія ў іх жывуць, асаблівым інвентаром адзначанымі, [...] на 4 гады ад Яна Хрысціцеля дня 24 чэрвеня 1778 да Яна Хрысціцеля дня 24 чэрвеня 1782 года. [...] Дадзены ў Слоніме дня 9 кастрычніка 1778 года.

Вялікі гетман Вялікага Княства Літоўскага Міхал Казімір Агінскі быў вымушаны эміграваць пасля няўдалай бітвы з расейцамі пад Сталовічамі ў 1771 годзе. У 1772 пасля паразы Барскай канфедэрацыі некалі магутная дзяржава нашых продкаў страчвае вялікія абшары на Ўсходзе (за Дняпром, Друццю і Дзвіной). Агінскі назаўжды губляе свае тамтэйшыя маёнткі, якія ў афіцыйным ліставанні мянуе «беларускімі» ў арозненне ад літоўскіх у Слонімскім і Пінскім паветах. Пасля амністыі, вярнуўшыся ў Літву ў 1775, гетман увесь свой час бавіць у Слоніме, які ператварае на «Палескія Афіны».  Багата сродкаў для гэтага ўнікальнага асяродку тэатру і музыкі ішло з пінскіх маёнткаў гетмана. Каб трымаць у парадку пінскія ўладанні, гетман у 1778 здае ў арэнду на 4 гады маладому і амбіцыйнаму свайму пратэжэ пінскаму канюшаму Матэвушу Бутрымовічу вялікую частку належнай яму Пінскай эканоміі, пераважна Пінскае Зарэчча. А менавіта: Запольскі ключ з фальваркам Добрая Воля, Кігіраўскае і Стараконскае войтаўствы Пінскага староства з фальваркамі Хойна, Стытычаў, Вітчаўка і Замарочанне (сучасная вёска Лісовэ на Дубровіччыне). Да Кігіраўскага войтаўства спрадвеку належалі Парэ, Востраў, Дуброўск, Воўчыцы, Вітчаўка, Сернікі, Ласіцк, Нячатаў, Радчыцк, мястэчка Гарадная, Замарочанне, Азерск, Сварыцэвічы, Хойна, Вулька Вялікая і Малая,  да Стараконскага войтаўства: Старыя Коні, Каморы, Бучын, Дубчыцы, мястэчкі Пагост Зарэчны і Нобель.

Антоній Крыдль яшчэ ўлетку 1778 года зрабіў для Бутрымовіча падрабязнае апісанне, мэтай якога было вызначэнне паншчыны і іншых павіннасцяў для насельніцтва па сутнасці дзяржаўных уладанняў. У 1776 Сойм Рэчы Паспалітае скасаваў магдэбургскае права для ўсіх невяліх мястэчак Літвы. Карыстаючыся гэтым, такія дзеячы як Тызэнгаўз і Бутрымовіч імкнуцца загнаць вольных мяшчан пад паншчыну. Інвентар Крыдля прадугледжвае павіннасці для мястэчак Гарадной і Нобеля, якіх мяшчане ніколі раней не выконвалі, быўшы пад аховаю каралеўскіх прывілеяў. Фактычна інвентар так і не быў прызнаны гарадэнцамі і нобельцамі, калі нейкія павіннасці яны і вымушаныя былі адбываць, то адно пад гвалтоўным прымусам.

Такім чынам пад датаю 24 чэрвеня 1778 быў складзены інвентар, у якім апісаная частка Пінскай эканоміі, якую перадаваў Агінскі ў арэндоўнае валоданне Бутрымовічу. Загаловак інвентара: «Інвентар вёсак, да Заполля і Зарэчных фальваркаў прыналежных».

№	Назва вёскі (мястэчка)	Дымы	Асобы	Муж.	Жан.	Валы	Сучасны раён, горад (сучасная назва)
1	Заполле	22	129	70	59	37	Пінскі р-н
2	Галева	47	304	156	148	68	Пінскі р-н
3	Горна	24	122	66	56	39	Пінскі р-н (Горнава)
	да фальв. Заполля	93	555	292	263	144
4	Пасінічы	48	299	168	131	74	Пінскі р-н (Пасянічы)
5	Ставок	25	188	103	85	36	Пінскі р-н
6	Чэнчыцы	66	438	223	215	107	Пінскі р-н
	да фл. Добрай Волі	139	925	494	431	217
7	Хойна	31	198	92	106	71	Пінскі р-н
8	Волька Большая	28	171	85	86	60	Пінскі р-н (Вулька Вял.)
9	Волька Меншая	18	98	52	46	43	Пінскі р-н (Вулька Мал.)
10	Пара	29	154	87	67	45	Пінскі р-н (Парэ)
11	Востраў	17	123	63	60	19	Пінскі р-н
12	Дуброўск	28	129	63	66	47	Зарічн. р-н (Дібрівськ)
13	Воўчыцы	15	85	46	39	31	Зарічненський р-н
14	Старыя Коні	14	63	38	25	18	Зарічне місто
15	Каморы	14	68	34	34	26	Зарічненський р-н
16	Бучын	5	19	12	7	12	Любешівський р-н
17	Дубчыцы	48	288	145	143	94	Зарічненський р-н
18	Пагост Зарэчны мяст.	19	112	61	51	33	Зарічне місто
19	Нобель мястэчка	55	216	113	103	105	Зарічненський р-н
	да фальв. Хойна	321	1724	891	833	604
20	Вітчаўка	58	376	185	191	126	Зарічн. р-н (Вичівка)
21	Сернікі	25	151	74	77	47	Зарічненський р-н
22	Ласіцк	24	171	96	75	31	Пінскі р-н
23	Нячатаў	23	165	81	84	41	Столінскі р-н (Нячатава)
24	Радчыцк	67	369	184	185	103	Столінскі р-н
25	Гарадная мястэчка	104	596	316	280	173	Столінскі р-н
	да фальв. Вітчаўкі	301	1828	936	892	521
26	Замарочанне	2	12	5	7	4	Дубровиц. р-н (Лісове)
27	Азерск	9	63	34	29	18	Дубровиц. р-н (Озерськ)
28	Сварыцэвічы	60	270	138	132	101	Дубровицький р-н
	да фв. Замарочання	71	345	177	168	123
29	Стытычаў	22	148	83	65	47	Пінскі р-н (Стытычава)
30	Іванікі	10	49	25	24	26	Пінскі р-н
31	Жытнавічы	10	56	32	24	22	Пінскі р-н
	да фв. Стытычава	42	253	140	113	95
	Агульная сума	967	5630	2930	2700	1704

Нягледзячы на сваё горкае значэнне для нашых продкаў, сёння інвентар Крыдля 1778 года – унікальная крыніца па гісторыі населеных пунктаў, якія ў ім адзначаныя. Інвентар ­– каштоўная генеалагічная крыніца для тых, хто аднаўляе свой радавод. Фактычна ўпершыню для Піншчыны пад перапіс патрапіла жаночае насельніцтва, формы імёнаў у інвентары запісваліся паводле мясцовага вымаўлення. Аднак інвентару слепа давяраць нельга, бо ён не ўтрымлівае поўных звестак пра людзей і паселішчы.

Мною былі заўважаныя такія недакладнасці, якія я выявіў падчас падрабязнага вывучэння перапісу жыхароў мястэчка Гарадной:

1.        Багата якія дымы і людзі, пра існаванне якіх у Гарадной дакладна вядома з іншых крыніц, у інвентар не патрапілі. У тым ліку некаторыя мае продкі. Матывы пазбягання гэтага перапісу навідавоку – нікому не хацелася адрабляць паншчыну.

2.        Век людзей пададзены прыблізна. Пра гэта сведчыць аналіз іншых крыніц, а таксама відавочнае акругленне веку да такіх лічбаў як 20, 30, 40 і г.д. Аналізуючы век сваіх продкаў, я схіляюся, што ў інвентары былі выкарыстаныя многія састарэлыя звесткі, а сам інвентар складаўся не ў Гарадной, а паводле старых спісаў, магчыма з актуальнымі ўдакладненнямі  чалавека з Гарадной, які быў на баку Бутрымовіча.

3.        Колькасць дымоў і насельніцтва не гаворыць пра поўны памер населенага пункта, а толькі пра тую частку, якая належала эканоміі. Каб даведацца, колькі ўсяго было дымоў і людзей, напрыклад, у Серніках, то трэба дадаць яшчэ немалую шляхецкую ваколіцу і  маёнткі  іншых шляхцічаў, манастыроў і кляштараў. Набліжэйшая крыніца для гэтага – Тарыф падымнага Пінскага павету  1775 року, які дагэтуль застаецца слабаапрацаваным.

Спіс гарадэнцаў у 1778 годзе тут:
Інвентар мястэчка Гарадной (пачатак): 1778 рок. Мястэчка Гарадная Пінскага павету Вялікага Княства Літоўскага. Сем’і №1...26: Шчукі, Шпудэйкі, Драбаташы, Тутулы, Гміры, Шэлесты, Лукашыкі, Кавалькі, Пячонкі, Кісялі, Велясніцкія, Казакі, Каракузькі.
Інвентар мястэчка Гарадной (працяг): Сем’і №27...52: Шэлесты, Пячонкі, Літвінцы, Пайкі, Гаўрыльчыкі, Мікшы, Мануйлікі, Грэсі, Уліткі, Гембіцкія, Басяўцы, Пешкі, Вячоркі, Гміры.
Інвентар мястэчка Гарадной (працяг 2): Сем’і №53...78: Вячоркі, Палешкі, Яромічы, Хведаровічы, Баярыны, Шчукі, Гембіцкія, Белавусы, Курысі, Ляшкі, Гаўрыльчыкі.
Інвентар мястэчка Гарадной (заканчэнне): Сем’і №79...104: Вярохі, Курыські, Гаўрыльчыкі, Сенькі, Гембіцкія, Гаўрыльчыкі, Пайкі, Вячоркі, Мануйлікі, Пахолкі, Казачкі, Мацукі, Каліты, Дакорты.

Аўтар публікацыі Валер Кісель. Паводле дакументаў НГАБ.