Гарадная 1592-1863. Кроніка літоўскага мястэчка

Валер Кісель

Гарадная – літоўскае мястэчка. Як такое можа быць? – спытае паспаліты чытач. І праўда – сёньняшняя Літва аж за 300 км на поўнач ад Гарадной! Але так было не заўсёды, а для маштабу нашае гісторыі дык было зусім нядаўна. Па-першае, мястэчка Гарадную заснаваў на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ў 1592 року пінскі стараста як прадстаўнік дзяржаўнае ўлады гэтае краіны дзеля забесьпячэньня вялікага абшару Літвы ганчарным посудам. Па-другое, вялікія князі літоўскія надавалі Гарадной асноўны дакумэнт, якім ганарыліся гарадэнцы – прывілей на майдэборскае права.  Па-трэцяе, ад свайго пачатку Гарадная  жыла паводле Літоўскага Статуту, жывая гаворка гарадэнцаў дагэтуль вельмі блізкая да мовы Статуту, здаецца, нават бліжэй за беларускую мову. Па-чацьвертае, у Гарадной з часам усталявалася грэцкая царква ў «сьвятой Вуніі» з Рымам як і пераважна паўсюль у тадышнім ВКЛ. Па-пятае, у лёсе Гарадной гралі лёсавызначальную ролю славутыя літвінскія роды: Радзівілы, Агінскія, Бутрымовічы, Орды, Скірмунты ды інш. Чаму завяршэньнем літоўскага часу я ўмоўна пазначыў 1863 год, а не 1793 – другі падзел Рэчы Паспалітае?
Тлумачэньне простае – менавіта з часу апошняга Паўстаньня кардынальна актывізавалася мэтаскіраваная расейская палітыка перасоўваньня нашага спрадвечнага назову «Літва» на Поўнач і Захад, дзе яна цяпер замацавалася ў асноўным на тэрыторыі колішняга Жамойцкага стараства, малое правінцыйнае часткі ВКЛ. Такім чынам 1793 рок ніяк нельга лічыць канцом літоўскага часу Гарадной. Да 1837 року ў Гарадной была ўніяцкая царква, да 1840 гарадэнцы адстойвалі сваю вольнасьць у судох паводле Літоўскага Статуту. Суседзямі гарадэнцаў былі прадстаўнікі літвінскае эліты, зь якімі былі то кепскія дачыненьні як з Мацеем Бутрымовічам, Аляксандрам Скірмунтам, то добрыя як зь ягонаю дачкою мастачкаю Геленаю Скірмунт, якая спагадліва ставілася да простых людзей, а Гарадная зь дзяцінства скіравала ейны мастацкі талент на ляпныя скульптуры. Дык вось, падтрымка Скірмунтамі Паўстаньня, іх высяленьне з Калоднага на Тамбоўшчыну і сталася канцом літоўскае Гарадное, літоўскі характар якое яшчэ ў 1862 року апісаў ураджэнец расейскае Арлоўшчыны пісьменьнік Мікалай Ляскоў у пецярбурскай «Северной пчеле».

Рок	Дата, мейсца	Падзея і яе апісаньне
1592	30 студзеня	У лясным урочышчы Гарадышча (сучасны назоў – Замкавішча) пісар пінскага замку Флярыян Маркоўскі абвяшчае пра пастанову Пінскага стараства (стараста Юры Збараскі) заснаваць места Гарадную, пасяліўшы там каралеўскіх сялян зь вёсак Нячатава, Жаўкіняў, Ласіцка і іншых. На знак 22 гадоў вольнасьці ўбіваецца слуп з адпаведнаю колькасьцю гваздоў.
1602	7–8 чэрвеня	Зь сяла Высокага маёнтку Купятычы Пінскага павету ў мястэчка Гарадную ўцякае сям’я першага вядомага гісторыі гарадэнца – краўца Тамілы Стэньковіча (кравчик з жоною дей своею Мариною, из детми своими, дочкою Овдотьею, а сынами дей Андрейцем и Федцем Томиловичами), узяўшы з сабою «грошей готовых 50 коп литовское личбы, коней 3 робочих, волов 4, коров з теляты 4, овец 10, гусей пятеронадцатеро; а збожя молочоного жита бочок 10, овса бочок 5, ячменю бочок 3, грэчки бочок 5. А  одежи дей всякое: сукен музских и женоцких, сермягов и простиц, полотен, курленых и зребных, сорочек и инших хуст, так же дей стравных речей: меду, масла, мяса — усяго дей того за 100 коп гр. литовское личбы. И з тым дей усим тот подданый кравчик его, п[а]на берестейского, тое ночи вышпомененое з того дей з его Высокого од его, п[а]на своего, проч ушел и зо всим тым на помененой Воли Городной оселост дей принявши мешкает» Празь Пінскі земскі суд уладальнік Купятычаў берасьцейскі кашталян Рыгор Война намагаецца вярнуць уцекачоў, чаму пасьпяхова супрацьстаіць пінскі стараста Юры Збараскі, які відавочна зацікаўлены ў разьвіцьці рамёстваў у Гарадной.
1603	13 красавіка	Гарадэнскі мешчанін Іван Яцэвіч прадае Луку Дальную Рыгору Тарасэвічу. Першая згадка гарадэнскага ўрочышча Лука.
1603	17 красавіка, места Кракаў	Вызначэньне Літоўскае асэсорыі па скарзе ўладальнікаў Лапатына Лях-Шырмаў наконт урочышча Застружжа, якое арандатар Пінскае эканоміі Флярыян Маркоўскі нібы незаконна аддаў гарадэнцам пры заснаваньні мястэчка. Асэсорыя прызначыла камісарскі суд, але пінскі стараста Юры Збараскі гэтае рашэньне ніколі ня выканаў.
1630		6 лютага Яраш Ігнатовіч прадае Кірыльцаў і Каронавыя Астравы Чэрэвачэвічу, 28 лютага браты Тымох і Хведар Татыцэвічы прадаюць Луку Вялікую Юр’ю Ждановічу (правы вячыстыя продажныя паміж гарадэнцамі)
1631		Па сьмерці Юр’я Збараскага, пры якім была заснаваная Гарадная і які апекаваўся гарадэнцамі, пінскім старастам стае «страж права» Альбрэхт Станіслаў Радзівіл, які з 1638 жанаты з Ганнаю Крыстынаю зь Любамірскіх. Відавочна, што знакаміты канцлер ВКЛ надзяляў значна менш увагі Гарадной, чым ягоны папярэднік.
1636	8 сакавіка	Гарадэнец Піліп Хвіловіч набывае ўрочышча Лютычы.
1648	восень	Зьбяднелая частка гарадэнскіх мяшчан далучаецца да казацкіх палкоўнікаў Гладкага і Нябабы, якія былі пасланыя на Піншчыну Хмяльніцкім, і бярэ ўдзел у захопе Пінску. Відавочна, тыя гарадэнцы загінулі ў трагічных падзеях, калі літоўскае войска на чале зь Мірскім бязьлітасна зьнішчыла казакоў і паказачаных пінчукоў разам зь Пінскам.
1649	паміж 1 і 5 лютага	Войскі гетмана ВКЛ Януша Радзівіла прайшлі праз Гарадную, пакараўшы астатніх паказачаных гарадэнцаў.
1653	сьнежань	Пасьля бітвы пад Жванцам татарскія хаўрусьнікі Хмяльніцкага рушылі рабаваць Валынь і Палесьсе. У шэрагу іншых паселішчаў Пінскага павету мястэчка Гарадная было спаленае, больш за 700 жыхароў абайго полу былі выведзеныя ў палон, у вагні згарэў архіў разам з прывілеямі на вольнасьці.
1654	9 верасьня	Прысяга гарадэнскага войта Самойлы Васьковіча пра немагчымасьць сплаты падымнага падатку “праз спаленьне і ўбоства праз татар […] таксама і забраньне людзей”.
1654	9 верасьня	З прычыны страты прывілеяў на вольнасьці Гарадная адыходзіць ў падпарадкаваньне Пінскай эканоміі (стараству). Пінскі чашнік і скарбовы дваранін Арнольф Гедройць выдае канцлерынай Ганне Крыстыне зь Любамірскіх Альбрэхтавай Станіслававай Радзівілавай уводны ліст на Пінскую эканомію. У ім Гарадная пазначаная ў складзе Кігіраўскага войтаўства.
1654	30 верасьня	Інвэнтарнае апісаньне мястэчка Гарадной у складзе Пінскае эканоміі.
1656	пачатак	На пачатку року пінскім старастам стае каралеўскі сакратар Літоўскае мэтрыкі большае і дыплямат Рэчы Паспалітае Ян Кароль Млоцкі, шматгадовы слуга канцлера Альбрэхта Станіслава Радзівіла. Новае засяленьне і адбудова мястэчка Гарадной адбывалася з ініцыятывы і спрыяньня новага пінскага старасты, які атрымаў у валоданьне Кігіраўскае войтаўства разам зь землямі зьнішчанага мястэчка. Дакладна вядома, што за Млоцкім у Гарадной ужо жылі продкі сучасных гарадэнцаў: Вячоркаў, Ляшкоў, Шчукаў, Мануйлаў.
1660	жнівень	Казацкі загон з Давыд-Гарадку лікам 30 коней забраў з Гарадной і Століна свойскую жывёлу, асьцерагаючыся наступу ўрадавых войскаў зь Пінску.
1665	ад 1664	У Гарадной кватаруе драгунскі полк Кальштына, якога пазьней судзілі за рабункі мяйсцовага насельцтва. Патрабуючы ў гарадэнцаў рыбу, шафар Стралецкі зьбівае да сьмерці карчмара Якуба Беняшэвіча, які заступіўся за мешчаніна Еўтуха Безнасковіча.
1670	5 лістапада	З парады і спрыяньня пінскага старасты Яна Кароля Млоцкага, які засьведчыў існаваньне ранейшых страчаных прывілеяў, Гарадной аднавілі майдэборскае права. Паводле прывілею вялікага князя і караля Міхала Вішнявецкага “маюць і вольныя будуць прыгаданыя мяшчане нашыя гарадэнскія войта, бурмістраў, радцаў, лаўнікаў або рымскае, або таксама грэцкае рэлігіі, якія ёсьць у Вуніі сьвятой, раз у тры гады сярод сваіх абіраць”. Жыхары места мелі права вырабляць “солады, мёды, піва і гарэлку” на продаж, плоцячы “чопавы” падатак у скарб Вялікага княства Літоўскага.
1672		Гарадная апісваецца Сіповічам ў інвэнтары Пінскай эканоміі.
1673		У 1673 і 1674 войтам Гарадное згадваецца Аляксей Вячорка, які набыў землі ва ўрочышчы Багаткаве.
1675	9 кастрычніка	Каптуровае вызначэньне ў справе з уладальнікам Хвядораў Раманам Борхам. Пасьля сьмерці Яна Кароля Млоцкага (памёр у 1675) Борх стаў дзёрзка захопліваць сенажаці Застружжа і іншыя гарадэнскія землі. Суды высылалі Борху колькі лістоў, але той ігнараваў іх. «Шукалі старасьцінае Млоцкае заступніцтва, і з тае нагоды згаданая Млоцкая, затуляючы іх ад Борхавага ґвалту і даючы іх справе падвышэньне, сябе ў пазоў зьмясьціла».
1675	15 кастрычніка, места Пінск	Мяшчане Хведар Грамакевіч і Іван Вячорка падалі ў актавыя каптуровыя кнігі Пінскага павету прывілей 1670 року.
1677	1 сакавіка, места Варшава	Вялікі князь і кароль Ян Сабескі выдае Гарадной канфірмацыйны прывілей на майдэборскае права. У Літоўскую мэтрыку запісаны пісарам Міхалам Друцкім Сакалінскім 5 сакавіка.
1684	30 кастрычніка	Па сьмерці Яна Скірмунта прывілей на гарадэнскае войтаўства атрымлівае Самуэль Орда, судзьдзя пінскі гродзкі.
1690		Да 1695 старастам пінскім Ян Кароль Дольскі (заклаў мястэчка Каралін).
1695		Пінскім старастам стае Януш Антоні Вішнявецкі.
1701		Пінскім старастам стае Міхал Сэрвацы Вішнявецкі.
1710	7 сакавіка	Гарадэнскім войтам стае Юзаф Пласкавіцкі, лоўчы пінскі.
1729	7 верасьня, места Горадня	Па сьмерці войта Юзафа Пласкавіцкага прывілей на майдэборскае войтаўства ў мястэчку Гарадной Кігіраўскага войтаўства атрымаў Войцех Даманскі, сакратар вялікае пячаткі ВКЛ.
1735	28 чэрвеня	Прывілей на майдэборскае войтаўства ў мястэчку Гарадной атрымаў Людвік Даманскі.
1744	16 верасьня	Памёр Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, вялік гетман, канцлер ВКЛ, ваявода віленскі, уладальнік Пінскае эканоміі, пісьменьнік і паэт.
1746	28 лістапада	Гарадэнскае войтаўства атрымаў граф Ян Красіцкі, харунжы надворны ВКЛ.
1747	18 верасьня	Інвэнтарнае апісаньне пры пераходзе Пінскае эканоміі ад Тэклі Ружы Сапежынае з Радзівілаў (у другім шлюбе Вішнявецкае, у першым Флемінґавае) да Міхала Казімера Агінскага. Інвэнтар склаў Леанард Антоні Астраменцкі. У Гарадной 8 вуліц,  153 заселеныя пляцы (усяго 233), 147 гаспадароў, 71 вол, 17 коней. У інвэнтары войтам Гарадной пазначаны Людвік Даманскі.
1750	8 жніўня	Гарадэнскае войтаўства атрымлівае Ян Палхоўскі, будаўнічы пінскі
1754	2 сьнежня	Гарадэнскае войтаўства атрымлівае Мацей Рыхтэрскі, паручнік войскаў ВКЛ.
1759	4 студзеня, места Варшава	Вялікі князь і кароль Аўгуст Саксонскі выдае канфірмацыйны прывілей на майдэборскае права. На чарговую канфірмацыю прывілею 1670 року дакумэнты падаваў гарадэнскі войт Мацей Рыхтэрскі.
1764		Канстытуцыя «Ўмовы местаў Вялікага Княства Літоўскага» распачала супярэчлівыя рэформы гарадзкога самакіраваньня Літвы. Пачыналася эпоха заняпаду вольнасьцяў Гарадное.
1765	27 кастрычніка	Люстратарскі інвэнтар Гарадное (люстратары Ажэшка і Сьвяжынскі) па канстытуцыі 1764. Інвэнтар значна падвышае падаткі. …В 1765 году во время заведения квартной подати в местечке Городне гг. люстраторы не были у городенских мещан на грунтах и находились в фольварке Витчовке, к Кигировскому ключу принадлежащем, и никогда не могли ожидать того, чтобы были подвергнуты означенной подати без предоставления привилегий, так как сия подать состоящая из собственных городских складок, пляцовых, морговых и уволочных подана в кварту без ведома мещан. Сия люстрация, хотя есть отяготительная отнюдь однако не налагает на мещан какие-либо повинности или работы…
1767		Міхал Казімер Агінскі распачаў амбіцыйны праект – будаўніцтва каналу, які мусіў злучыць Панямоньне і Палесьсе. Будаўніцтва запатрабавала велічэзныя грашовыя сродкі і безьліч працаўнікоў. Ад люстрацыі 1765 пачаліся спробы накінуць на Гарадную павіннасьці (шарваркі, падводы і г.д.), якія выконвалі прыгонныя сяляне, але ніколі не жыхары майдэборскіх мястэчак, пра што адмыслова агаворвалася ў каралеўскіх прывілеях. Мацей Бутрымовіч у 1767 распачынае кар’еру з пасады афіцыяліста ў Агінскага.
1768		Канстытуцыя «Ўмовы местаў і мястэчак нашых каралеўскіх у Кароне і ў ВКЛ» яшчэ больш паставіла гарадзское самакіраваньне пад кантроль дзяржаўных органаў (стараства і асэсорыі).
1768	20 жніўня	Мацей Рыхтэрскі саступае гарадэнскае войтаўства Міхалу Казімеру Агінскаму.
1773	30 сьнежня	Вялікі князь і кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі выдае канфірмацыйны прывілей на майдэборскае права, чаго спрабаваў не дапусьціць памочнік Агінскага Мацей Бутрымовіч. На помсту ён пасылае вайскоўцаў, якія арыштавалі Паўла Палешку, што выхадайнічаў прывілей, і пасадзілі яго на 6 месяцаў у турму.
1776		Канстытуцыяй «Устава падатку Княству Літоўскаму» скасоўваўся майдэборскі суд у Гарадной і ва ўсіх мястэчках і малых местах ВКЛ. Нібыта прынята пад ціскам Расеі (з падтрымкі Антонія Тызэнгаўза).
1778	24 чэрвеня	Агінскі перадае частку Пінскае эканоміі ў арэндоўнае ўладаньне Бутрымовіча. З гэтае нагоды складаецца інвэнтарнае апісаньне Крыдля.
1778	9 кастрычніка	Агінскі падпісаў кантракт з Бутрымовічам на арэндоўнае ўтрыманьне ўсяе Пінскае эканоміі.
1778		Бутрымовіч загадаў разабраць гарадэнскую ратушу і перавезьці яе на фальварак у Вітчаўку, пасля таго як там здарыўся пажар. У адказ мяшчане будуюць новую ратушу. Тады ўзімку, каб ня даць магчымасьці зьбірацца там магістрату, Бутрымовіч загадаў разабраць у новай ратушы печ, выняць вокны і аддаць будынак у арэнду жыдом.
1778		У мястэчку Целяханы Агінскі засноўвае знакамітую фаянсавую фабрыку. Высакаякасную гліну для фаянсавых вырабаў было вырашана здабываць у ваколіцах Гарадное. Такім чынам зьявіліся дадатковыя падставы ціску на гарадэнцаў.
1778	да 1784	Будаўніцтва Бутрымовічам дарогі Пінск–Дубровіца, дзе працавалі таксама і гарадэнцы, часам без належнае аплаты і пад прымусам.
1779	14 лістапада	Лаўрэнам Міхалоўскім быў складзены «міравы» дакумент, праўда без подпісаў (а магчыма і ведама) гарадэнцаў, у якім прапісваліся дадатковыя павіннасьці для мястэчка: …на уплату чинша ежегодно по 1100 злотых, на давание 100 подвод, тоже на доставку до Телеханской фаянсовой фабрики глины…
1781		Агінскі выдаў праз Бутрымовіча такі загад для мястэчка Гарадная: …дабы 500 подвод конных для вывозок дров на отопление до пристани, а тоже паробков сколько надобно будет для вырубки тех дров и доставления оных в Слоним из экономии Пинской…
1784	8 верасьня	Кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі прыбывае на адкрыцьцё Валынскага тракту (Горнаўскае грэблі) ў маёнтак Бутрымовіча Крыстынаў. Гарадэнцы просяць караля пра абарону ад прэтэнзій Агінскага і Бутрымовіча.
1784	18 лістапада	Выданьне літоўскім канцлерам Яўхімам Храптовічам ад імя караля Аберагальна-напамінальнага ліста для гарадэнскіх мяшчан (ад прэтэнзій гетмана Агінскага) і адмова гарадэнцаў падпарадкоўвацца арандатару Бутрымовічу. Забраць ліст гарадэнскі войт Якаў Гмір (сын Сьцяпана, 1743–1800) накіраваў мешчаніна Сьцяпана Шпудэйку ў Горадню, дзе адбываўся чарговы Сойм.
1784	11 сьнежня, места Пінск	Аберагальна-напамінальны ліст актыкавалі ў Пінскі земскі суд Сьцяпан Шпудэйка і Якаў Пешка (сын Хамы, 1707–1800), зьявіўшыся асабіста.
1785	люты	…наслаўшы пана лоўчага Сандэцкага са стральцамі да 50 чалавек, якія, прыбыўшы, колькі вазоў калодак з сабою прывозілі. Загадаў грамадзе зьявіцца, быццам бы для выправы на ловы і раптам, пабачыўшы Якава Гміра войта, які высылаў у Горадню для ўзяцця Аберагальнага ліста, а таксама і Сьцяпана Шпудэйку, які быў пасланы па названы ліст, затрымаў і ў калодкі забіў (з прычыны чаго Сьцяпан у непрацяглым часе разьвітаўся з гэтым сьветам)… Лясныя стральцы закавалі 20 мяшчан у калодкі для прымусу да новых павіннасьцяў. Бутрымовіч пасылае ў Гарадную вайскоўцаў, прагнаўшы якіх Гарадная атрымлівае пэўную палёгку на 4 гады.
1785	28 лютага	Сандэцкі напісаў два лісты Бутрымовічу, у якіх скардзіўся, што яго зь 50 вайскоўцамі гарадэнцы з Гарадное… прагналі: … быўшы пасланы да іх на экзэкуцыю з падлоўчым і колькімі ляснымі стральцамі і разьмясьціўшыся на кватэры ў карчме, хацеў некаторых найгалаўнейшых зь іх узяць пад варту, але ўсё мястэчка паўстаўшы пачалі біць у званы на трывогу, атачылі карчму і абклаўшы яе саломаю, расклалі агонь, хочучы яе спаліць, а напрыканцы выняўшы вокны, тыцнулі ў сьвятліцу каламі, а жанчыны лілі кіпень, падлоўчага і колькі стральцоў пабілі, такім чынам выціснуўшы пана Сандэцкага з ягонай камандаю зь мястэчка, нічога сабе зрабіць не дапусьцілі… Самі гарадэнцы на пазьнейшых судах пярэчылі некаторым дэталям выгнаньня экзэкутараў: …ці можна допісам Сандэцкага здаровым розумам паверыць, калі, запаліўшы карчму, маглі б запаліць і цэлае мястэчка Гарадную, і ўласныя маёмасьці аддаць на ахвяру агню…
1788	травень-лістапад	Абмеры Гарадной каморнікамі Ключынскім і Даўгяйлам.
1788	29 жніўня	Бутрымовіч прыслаў у Гарадную 18 стральцоў пад камандаю сяржанта Малевіча і прызначанага войтам цівуна Якава Гміра.
1788	15 верасьня	Зьбіцьцё стральцамі Малевіча магістрату і 70 гаспадароў Гарадное для прымусу да паншчыны на загад Бутрымовіча.
1789	24 студзеня	Возны Пінскага павету Юзаф Ланкевіч са шляхцічамі Антонам і Канстантынам Барычэўскімі, нягледзячы на перашкоды Бутрымовіча, змаглі зрабіць агляд і апытаньне ў Гарадной, справаздача пра што была актыкавана ў Пінскі земскі суд 31 студзеня таго ж года.
1789	31 студзеня	У Пінскі земскі суд зьявіўся цэхмістар Дмітро Кісель , які зарэгістраваў чарговы ліст гарадэнцаў каралю. Гэта быў проста крык пра дапамогу. У лісьце пералічаліся некалькі сем’яў, якія з прычыны пабояў і згаленьня вымушаныя былі пайсьці з Гарадное па сьвеце, а прысутнасьць 18 жаўнераў называлася «нявольніцкім ярмом». Збоку на лісьце было некім дапісана «хай чакаюць прыбыцьця гетмана Агінскага».
1789	4 верасьня	ІІ люстратарскі інвэнтар Гарадное (каморнікі Ануфры Кастравіцкі і Ігнат Галоўка). З парады М. Бутрымовіча складзены ў Крыстынаве, не выяжджаючы ў мястэчка. Паводле інвэнтару падаткі вырасьлі ў 5 разоў у параўнаньні з інвэнтаром 1747 року
1789	17 кастрычніка	Гарадэнцы адмовіліся выконваць ІІ люстратарскі інвэнтар, запісаўшы пратэст у Пінскім земскім судзе. Таксама мяшчане падалі прашэньне ў Сойм. Соймавы маршал гэтае прашэньне аддаў на «меркаваньне» ў Літоўскую скарбовую камісію. Камісія абвінаваціла ў незаконным накладаньні падаткаў не люстратараў, а Агінскага і Бутрымовіча, і сваёй рэзалюцыяй накіравала на пастанову ў Літоўскую асэсорыю.
1790	7 траўня	У Гарадную была накіраваная вайсковая камісія Пінскае пяцігорскае брыгады. 7 траўня 1790 указам вайсковае камісіі стралецкая рота была з Гарадное адкліканая. Такім чынам фактычная акупацыя мястэчка трывала даўжэй за паўтара року. У той самы дзень вайсковая камісія пастанавіла, што вяртаньне шкодаў, прычыненых мяшчанам, мусяць рабіць не стральцы, а пп. Агінскі і Бутрымовіч.
1790	29 сьнежня, места Варшава	Літоўская асэсорыя (задворны асэсарскі суд) прызначае Камісію (падкаморскі суд) на чале з наваградзкім падкаморым Адамам Вайніловічам (1739—1803, прадзед славутага Эдварда Вайніловіча) і каморнікам Казімерам Брэскім, якая павінна была выехаць у мястэчка для сьледзтва.
1791	18 красавіка	Чытырохгадовы Сойм прыняў Закон пра месты.
1791	3 траўня	Канстытуцыя 3 траўня значна пашырала правы мяшчан, якія фактычна ўраўноваўваліся  са шляхтаю. Гарадная ў Пінска-Зарэчным павеце з цэнтрам у Плотніцы.
1791	14 ліпеня	Жыды-арандатары Гарадное складаюць прашэньне на перашкоды ў арэндзе і розныя крыўды з боку гарадэнскіх мяшчан.
1791	16 жніўня, Гарадная	Камісія (Камісарскі суд) выехала ў Гарадную, прадпісала абмер зямлі і паданьне ўсіх прывілеяў і дакументаў. Камісія прызначыла наступны свой зьезд на 6 ліпеня 1792.
1792	10 сакавіка	Бутрымовічы запісалі ў Пінскі гродзкі суд пратэст на няплату падаткаў гарадэнцамі.
1792	17 сакавіка	Літоўская канцылярыя на чале зь Яўхімам Храптовічам імем Станіслава Аўгуста  аднаўляе майдэборскае права для Гарадной, адзінаму мястэчку з колішняга Пінскага павету. У прывілеі апісваецца герб Гарадной: «лось з залатымі рагамі у срэбным полі», зьмяшчаецца ягоная каляровая выява.
1792	27 красавіка	Гарадная ў Запінскім павеце (цэнтар у Століне) Вялікага Княства Літоўскага (станам на 27 красавіка).
1792	6 ліпеня	Чарговы зьезд Камісарскага суду ў Гарадной не адбыўся з прычыны «замяшаньня ў краі» – дзеяньняў Таргавіцкае канфэдэрацыі, якія выступілі супраць рэформаў, якія давалі Рэчы Паспалітай шанцы на самазахаваньне. Тым ня менш, гэтаю ж датаю пазначаная мапа (плян) Казімера Брэскага (Бжэскага), які перад тым памераў прыналежную мястэчку зямлю.
1793		23 студзеня  – пачатак расейскае акупацыі ВКЛ.  22 ліпеня – падпісаньне трактату пра ІІ падзел Рэчы Паспалітае. Уночы з 23 на 24 верасня 1793 нямы Гарадзенскі сойм маўкліва пагадзіўся з анэксіяй другое часткі Літвы-Беларусі Расейскаю імпэрыяй.
1793	13 красавіка	Гарадная ўключаная ў склад Пінскае акругі навастворанае Менскае губэрні Літоўскага генэрал-губэрнатарства Расейскае імпэрыі.
1793	28 верасьня, места Пінск	Праз 4 дні пасьля «нямога» Сойму бурмістар Дмітро Кісель актыкуе ў Пінскім земскім судзе прывілей на майдэборскае права 1670 року.
1793	18 лістапада, места Пінск	Бурмістар Дмітро Кісель актыкуе ў Пінскім земскім судзе прывілеі 1677 і 1759 рокаў.
1794	26 траўня, места Пінск	Гарадэнцу Яўхіму Гембіцкаму абвешчаная дата суду і ўручаная копія пазову кавалера ордэну Сьв. Станіслава  Адама Скірмунта да бурмістра Дмітра Кісяля, радцы Хамы Шчукі, Хведара Вячоркі, першага судзьдзі Данілы Кісяля, Яўхіма Гембіцкага, Рыгора Пешкі і іншых гарадэнскіх мяшчан. Зьмест справы невядомы. З сваякамі Адама Скірмунта Аляксандрам і Адамам гарадэнцы будуць неаднаразова судзіцца ажно да 1840-х.
1795	1 студзеня	Кацярына ІІ дорыць Пінскую эканомію, акрамя Гарадной, фэльдмаршалу Рапніну.
1795	26 красавіка	Справа Пляшчэўскага з гарадэнскімі мяшчанамі. Пінскі гродзкі суд – явачнае вызначэньне.
1795	3 траўня	Менская  губэрня пераўтвараецца ў намесьніцтва. Гарадная ў Церабяжоўскай воласьці Пінскае акругі.
1795	травень	Скасаваньне майдэборскага права ў Менскім намесьніцтве. У адным з данясенняў у Санкт-Пецярбург  за 1793-1796 менскі генэрал-губэрнатар Туталмін паведамляе: “…Першыя два (Лагішын і Гарадная – аўт.) маюць прывілеі на мяшчанскія перавагі і на заснаванне паводле Магдэбургскага права магістратаў, якіх аднак там не існавала. […] Прывілеі, ад жыхароў мястэчак пададзеныя, падлягаюць разгляду губеранскага магістрата, а між тым, знаходзячыся ў ведамстве Пінскага гарадавога магістрата, мець будуць для разбору малаважных цяжбаў славесны суд…”
1795	24 жніўня	Прадпісаньне генэрал-губэрнатара Туталміна грамадзянскаму губэрнатару Няплюеву на падставе ўказу Кацярыны ІІ ад 18 жніўня пра перадачу маёнткаў князю фэльдмаршалу Рапніну. Да прадпісаньня быў далучаны рэгістар паселішчаў, у якім Гарадной не было. Сам Рапнін пацьвердзіў адсутнасьць прэтэнзій на Гарадную, калі дазволіў сячы дрэва гарадэнцам у вітчынскіх (вітчаўскіх?) лясох са словамі «а как сия экономия со всякими пожитками всемилостивейше князю без местечка Городной подарена».
1796	14 сакавіка	Генерал-губэрнатар Туталмін прапанаваў разгледзець Менскаму губэранскаму магістрату права гарадэнцаў на мяшчанства адпаведна папярэдняму свайму прадпісаньню, а дэкрэт варшаўскага Асэсарскага суду ад 29 сьнежня 1790 года і ўсю вытворчасьць запатрабаваў скіраваць у Пінскі павятовы суд для разгляду разам з Пінскім гарадавым магістратам, якому падсудныя гарадэнскія мяшчане. Пасля чаго губэранскі магістрат на падставе пададзеных гарадэнцамі прывілеяў на майдэборскае права 1670, 1677, 1773 гадоў знайшоў, што «мястэчка вольнае і правам мяшчанскім яму карыстацца, таксама для суджэньня так, як у іншых мястэчках ратушу і для карысьцяў сваіх яткі, крамы і цаґельню паставіць, таксама і герб лася, прывілеем падараваны, да ўсякіх спраў ужываць дазволена; пастанавіў зацьвердзіць іх вольнымі мяшчанамі і не залежнымі ні ад кога, судом жа і расправаю ведацца ім у магістраце сілаю законаў».
1796	3 сьнежня	Менскі губэранскі магістрат аб’явіў сваё рашэньне паверанаму ад м. Гарадная мешчаніну Ўласаву (хутчэй за ўсё Стэпану Яромічу сыну Ўласа (1744-1809), які быў старастам у 1798), які атрымаў з яго копію і падпісаў, што вызначэнньем задаволены.
1796	12 сьнежня	12 сьнежня Менскае намесьніцтва зноў пераймяноўваецца ў губэрню, 31 сьнежня(?) Пінская акруга перайменаваная ў Пінскі павет.
1797	17 лютага	Павераны князя Рапніна стольнік Павал Качаноўскі таксама зьявіўся выслухаць вызначэньне. Але Менскі губэранскі магістрат сваёю рэзалюцыяй ад 17 лютага 1797 аб’явіў яму, што калі «Его сиятельство ничем до местечка Городни не касается, то нет надобности ему слушать помянутое определение».
1797	9 красавіка	…Указ Минского губернского правления, Пинскому земскому суду 1797 года апреля 9 дня данный, коим воспрещено вступа в колоденские лесы, то есть в те урочища, о коих мещане вовсе неправильно имеют претензии… … что указом Минского губернского правления, 1797 года апреля 9 последовавшим, воспрещено уживальности лесов экономических для местечка Городна и прочего вступа в экономические лесы им не дозволено, как только покупать за деньги…
1797	19 жніўня	Дмітро Кісель падаў прашэньне ў Менскае губэранскае праўленьне. У прашэньні мяшчане патлумачылі, што яшчэ за часамі Рэчы Паспалітае па прывілеях гетмана Агінскага ягоны арэндоўны пасэсар Бутрымовіч выкарыстоўваў іх нароўні зь сялянамі на працах, прысвойваў прыналежныя мястэчку землі і лясы. Потым уладаньні Агінскага перайшлі да князя Рапніна, які землямі і лясамі сваімі гарадэнцам карыстацца не дазваляў, а ўласныя іх палі у мінулым 1796 годзе засеяў, сёлета хлеб зьбіраў, і да падобнага налета землі рыхтаваў. У сувязі з гэтым Менскае губэранскае праўленьне просіць 2-гі дэпартамэнт Менскага галоўнага суду справу перадаць зноў у Пінскі падкаморскі суд. І пакуль ня будзе канчатковага рашэньня, то гарадэнцам належыць карыстацца землямі, якія далучаныя да двара Калоднага, вёсак Радчыцка, Нячатава і Вітчаўкі, якія належаць Рапніну. А засеяны і сёлета сабраны хлеб аддаць гарадэнцам, новы сеяць забараніць.
1797	11 верасьня	2-гі дэпартамент Менскага галоўнага суду паведаміў, што павераны ад Бутрымовіча зьявіўся і вызначэньне выслухаў.
1798	лета-восень	Пінскі ніжні земскі суд. Справа пра забор сена. Гарадэнцы, лічачы ўрочышча Пісьмень пад Калодным і іншыя землі спрадвеку сваімі, скасілі і забралі сена, сабралі жыта. На што пасэсар Калоднага Даноўскі  назваў іх рабаўнікамі і падаў у суд. Справа прысьпешыла аднаўленьне працэсу ў Валынскім задворным судзе.
1799	17 траўня	Валынскі задворны суд аднаўляе працэс, пачаты Літоўскаю асэсорыяй 29 сьнежня 1790, і зноў прызначае камісію
1800	20 лістапада	Каморнік Бутрымовіч павярае плян Гарадное, складзены Бжэскім у 1792.
1800	23 лістапада	Акцэсарыйнае рашэньне Камісійнага суда.
1801	12 траўня	Памірае князь Мікалай Васільевіч Рапнін, адзін з найзначнейшых расейскіх дзеячоў кацярынінскае эпохі, фэльдмаршал войска, якое акупавала землі Вялікага Княства Літоўскага. Ён жа – адказчык па справе мястэчка Гарадная. Па сьмерці фэльдмаршала ягонымі спадкаемцамі па справе стала дачка Мікалая Аляксандра (1757–1834) і яе муж, генэрал ад кавалерыі князь Грыгорый Сямёнавіч Валконскі (1742–1824).
1801	22 жніўня	Акцэсарыйнае вызначэньне Камісійнага суда супраць допыту 18-ці сьведкаў з боку мястэчка Гарадной, а з боку адказчыка наадварот допуску 36-ці сьведкаў да допытаў.
1802	18 жніўня	Рашэньне Галоўнага суду 2-га дэпартамэнту Менскае губэрні, якім пастаноўлены пачатак Гарадэнскае камісіі ад тае ступені, да якое была даведзеная справа.
1802	18 сьнежня	Акцэсарыйнае вызначэньне, якое, нягледзячы на рашэньне Галоўнага суду пра пачатак Камісіі, працягвала час збору тлумачэньняў, допытаў і аглядаў.
1803	7 студзеня	Акцэсарыйнае вызначэньне, якое насуперак рашэньню Валынскага надворнага суду ад 17 траўня 1799 пра роўную колькасуць камісараў з боку пазоўцы і адказчыка дапусуціла ў склад Камісіі толькі аднаго прадстаўніка гарадэнцаў і чатырох з боку адказчыка.
1803	8 студзеня	Далучэнуне новых дакумэнтаў да справы, на што гарадэнцы падаюць апэляцыю.
1803	30 студзеня	На Камісійным судзе ў Гарадной адвакат Фэлікс Францішак Абрамоўскі прачытаў рэпліку «на 119 картках» у абарону гарадэнскіх мяшчан ад іхняга імя, найперш старасты Дмітра Кісяля і судзьдзі Якава Пешкі. Тая рэпліка – гэта твор адвакацкага мастацтва. Падрабязна спыняючыся на ўсіх аспэктах і эпізодах справы, заглыбляючыся ў гісторыю Літвы і ўласна мястэчка, прыводзячы на кожны эпізод спасылку на Літоўскі статут ці іншыя акты, Абрамоўскі пакінуў нам неацэнную крыніцу для ўзнаўленьня і ацэнкі як гісторыі змаганьня мястэчка за волю, так і ўласна гісторыі Гарадное ад часоў яе заснаваньня ў 1592 годзе.
1803	1 красавіка	Камісарскі суд адмяжоўвае Гарадную ад сумежных уладальнікаў, абвяшчае рашэньне, у якім прызнае вольнасьць мяшчан, але адбірае ў іх усе землі за балотам Марочным на карысьць абшарнікаў.
1803	2 красавіка	Гарадэнцы падаюць апэляцыю ў 2-гі дэпартамэнт Менскага галоўнага суду (пазьней Грамадзянская палата).
1803	ліпень	Мешчанін Якаўлеў (магчыма Стэпан Пешка сын Якава (1735-1803), бурмістар у 1788) даходзіць у Санкт-Пецярбург да міністра Качубея, які раіць губэрнатару Карнееву ўзяць мяшчан пад абарону. Захавалася прыказка «Пешка пешкі хадзіў у Пецярбург».
1817		Справа з Грамадзянскае палаты перададзеная ў Пінскі павятовы межавы суд.
1821		Прымусовае перасяленьне ў Гарадную 25 мяшчан з Пагосту Зарэчнага, якія з часам, не прыжыўшыся, вярнуліся дадому.
1824	да 1835	Браты Адам і Аляксандр Скірмунты сталі рабіць перашкоды гарадэнцам у транспартаваньні ганчарскае прадукцыі празь іхнія маёнткі Вітчаўку і Калоднае. Абшарнікі ўвялі мыта за правоз гаршкоў, здараліся выпадкі канфіскацыі посуду, забіралі гарадэнскія землі, валоў.  12 траўня 1824 стараста Мікіта Белавус падае прашэньне ў Пінскі земскі суд, з чаго і пачаўся 11-гадовы працэс.
1833	28 лютага	Паміж Аляксандрам Скірмунтам і Гарадною ў прысутнасьці Пінскага земскага суду заключаецца Міравое пагадненьне ў справе 1824.
1833	2 сьнежня	Уладальнік Калоднага Аляксандар сын Тамаша Скірмунт падаў пазоў у Пінскі павятовы апэляцыйны суд, патрабуючы зацьверджаньня рашэньня Камісарскага суду 1803 року.
1833	22 сьнежня	Пінскі павятовы апэляцыйны межавы суд прымае станоўчае рашэньне па апэляцыі Скірмунта.
1833	28 сьнежня	Пінскі павятовы межавы суд перадае справу ў Менскі губэранскі межавы суд.
1835	26 лістапада	Пінскі павятовы суд агалошвае сваё рашэньне ў справе з Аляксандрам Скірмунтам, якая цягнулася з 1824. Гарадная фактычна выйграла гэты суд, які забавязаў Скірмунта спыніць уціск гарадэнцаў і выконваць Міравое пагадненьне 28 лютага 1833.
1837	26 студзеня	Менскі губэранскі межавы суд вырашае справу і камандзіруе каморніка для адмежаваньня мястэчка сярэдзінаю балота Марочнага. Суд трохі карэктуе папярэднія суды, вярнуўшы мяшчанам сенажаці ў Стыкаве і Застружжы і прызначаючы гарадэнцам нязначную кампэнсацыю за ўсе страты ад 1768 року.
1837		У Гарадной уніяцкая царква пераводзіцца ў расейскае праваслаўе. Уніяцкім сьвятаром царквы на той час прыблізна ад 1814 быў Давід Вячорка. Ягоным папярэднікам быў Рыгор Вячорка.
1840		Скасоўваецца дзеяньне Літоўскага Статуту, паводле якога гарадэнцы адстойвалі свае правы ў судовых працэсах.
1845		Памірае пінскі маршалак Аляксандар сын Тамаша Скірмунт (1793-1845), уладальнік Калоднага, які непрыязна ставіўся да мястэчка Гарадное, асабліва да старасты Кірылы Белавуса. Судовыя працэсы паміж Гарадною і Скірмунтам праходзілі зь пераменным посьпехам. Усё ж у выніку Гарадная не змагла адсудзіць у Скірмунта ўрадлівыя землі вакол фальварку Калоднага.  Дачка Аляксандра, перакананая літвінка, мастачка Гелена Скірмунт (1827-1874) вучылася асновам свайго скульптарскага майстэрства ў гарадэнскіх гаршчаёў, яна спагадліва ставілася да простых людзей. Цікава, што дачка Гелены Канстанцыя Скірмунт (1852-1934) была выбітнаю дзяячкаю літвінскага краёвага руху пачатку 20 ст.
1848		Каморнік Гумніцкі канчаткова праводзіць мяжу зямель мястэчка Гарадная сярэдзінаю балота Марочнага.
1862	20 верасьня	Пасьля «літоўскага Лівэрпулю» Пінску Гарадную наведвае расейскі пісьменьнік Мікалай Ляскоў. «…Сярод сёлаў, якія мы праехалі, найболей адметная Гарадная, вядомая ў навакольлі сваёю ганчарнаю вытворчасьцю. Вырабам гаршкоў тут займаюцца пятнаццать (папраўдзе, значна болей – аўт.) хат. Цана гаршкам зь першых рук незвычайна нізкая. Сяляне прадаюць іх перакупнікам па 75 кап. за сотню. У тутэйшых сялянах мне не ўдалося заўважыць ні сымпатыяў, ні антыпатыяў да польскага або да расейскага элемэнту. У іх ёсьць якісьці дзіўны індыфэрэнтызм, як бы сьляды апатыі, якая заносіцца зь Літвы з паўночным ветрам…»
1863	11 ліпеня	Бой аддзелу Рамуальда Траўгута з маскалямі ля Калоднага (9 км ад Гарадной). Канфіскацыя Калоднага ў Скірмунтаў і высылка іх на Тамбоўшчыну. Удзел саміх гарадэнцаў у Паўстаньні Кастуся Каліноўскага не дасьледаваны, але ў 1936 пінскі краязнаўца пісаў: «у паўстаньнях Гарадная брала жвавы ўдзел, можа менш чынны ў войску, аднак у пастаўках харчоў, грошай і ў шпігунстве на карысьць паўстанцаў». Такім чынам, параза паўстаньня сталася для Гарадное ўмоўным канцом літоўскага часу, вельмі марудна, хоць з актыўным спрыяньнем расейскіх імпэрскіх уладаў, тут пачынае ўсталёўвацца беларуская ідэнтычнасьць.