19/04/2014

Лексика городенских гончаров (ч. 3)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)
VI. ПОСУДА
Городнянская гончарная посуда различается в зависимости от назначения и объема. Основной, наиболее ходовой посудой являются кру́глі горшкі. Часто горшчо́к служит обобщенным названием для всей гончарной посуды, например полопалі горшкі, продав хуру горшков, полі’ваны горшкі, хотя в данном случае имеется в виду разная гончарная посуда: горшкі, макотрэ́, слое́, вазо́ны, банькі’, гле́чікі, гладышкі’, місы́, міскі’, тарэлочкі’ і кубочкі’. Названия горшков в зависимости от их величины служат дополнительной характеристикой при различении по объему всей остальной посуды. Ниже приводится перечень и классификация городнянской гончарной посуды и ее специальные местные названия.

23/03/2014

1670. Прывілей Гарадной на магдэбургскае права

Валер Кісель
Кароль Міхал Вішнявецкі

Уночы з 23 на 24 верасня 1793 нямы Гарадзенскі сойм маўкліва пагадзіўся з анэксіяй другое часткі Літвы-Беларусі Расійскаю імперыяй. Другі падзел Рэчы Паспалітае прайшоў па лініі Дзвінск–Пінск–Збруч. Можна сказаць, што іншага выбару ў дэпутатаў не было. У Горадні над Нёманам размясцілася вялікая колькасць расейскіх войскаў. Паслоў, што прыбылі на сойм, актыўна запужвалі ці прапаноўвалі хабар. Становішча моцна нагадвала сёлетнюю сітуацыю ў Крыме. Хоць прайшло 220 гадоў, метады імперыі ніяк не змяніліся. Але якая справа да гэтага была гарадэнцам? Ужо праз 4 дні пасля анэксіі, 28 верасня 1793 ў места Пінск тэрмінова з’явіўся бурмістр мястэчка Гарадная Дмітро Кісель, каб актыкаваць прывілей на магдэбургскае права 1670 года.

04/02/2014

Городная под «Белым орлом» (1919-1939)

Вечорко А.Ф., архитектор, научный руководитель по исторической застройке  города Пинска

Начало двадцатого века – это эпоха великих потрясений в Европе. Распадались могучие империи. Появлялись новые государства. Возродилось и польское государство – появилась вторая Речь Посполитая, расширившая свои границы далеко на восток.

17/01/2014

Прозвішчы Гарадной

Пешка – кожны сёмы гарадэнец!
Якія гарадэнскія прозвішчы найпапулярнейшыя? Якія ўвогуле лічыць спрадвечна гарадэнскімі? У «Палескім архіве» Вячаслава Вярэніча прыведзены цікавы дослед прозвішчаў Столінскага раёна. Зроблены ён на падставе выбарчых спісаў грамадзян (тых каму за 18, то бок без дзяцей). Год спісаў дакладна не акрэслены, але паводле назваў хутароў прыблізна гэта 1970-я гады, калі Гарадная дасягнула паваеннага піку насельніцтва. Я зрабіў выбарку прозвішчаў па Гарадэнскім сельсавеце з дадаткам гарадэнскае вёскі Лука Глінкаўскага сельсавету. У маім рэйтынгу ўлічаныя толькі гістарычныя прозвішчы гарадэнцаў, якія сустракаюцца ў спісах 19 ст. Такіх атрымалася ажно 35.

12/01/2014

Артыкул пра Гарадную ў «Архэ»

Валер Кісель
    Паважаныя сябры! Рады паведаміць Вам, што нарэшце выйшаў другі палескі нумар часопісу «Архэ» з маім даволі ёмістым артыкулам пра Гарадную. За паўтара году, якія прайшлі з моманту напісаньня артыкулу, я адшукаў багата новых сьведчаньняў гісторыі мястэчка. І цяпер, мусіць, артыкул выглядаў бы трохі іначай. Затрымка ў выхадзе палескага нумару была зьвязаная з рэпрэсіямі супраць часопісу, на рэдактара якога была заведзеная крымінальная справа. Дзякуй Богу, цяпер справа закрытая як беспадстаўная, і мы зможам надалей чытаць цікавыя матар’ялы пра гісторыю і культуру нашых продкаў.
    Прапаную тут зьмест і ўводзіны да артыкулу. Цалкам можаце зь ім азнаёміцца ў папяровай вэрсіі, якая прадавацьмецца ў «Акадэмкнізе», праз прыватных распаўсюднікаў або кантакты на сайце «Архэ».

02/01/2014

Сказка про ангела, які сэм лêт прожів на зэмле


Городэнська сказка
 
  Значіть, була женшіна, вдова. Чэтвэро дэтэй було маленькіх. Заболела вона. Заболела вона, Бôг, значіть там, ангела з нэба спускае:
  Іды, заберы ее ду́шу. Шоб вона помэрла́.
Той же прыйшов — гэты дêты плачуть, сэдять на ёй, ну як ее душу́ забраты? Пожалêв. Тодê вернувса до Бога. Ну Бôг каже:
   Забрав ду́шу?
  Не, нэ забрав, я пошкодовав, дêты маліі плачуть...

25/12/2013

1602. Уцёкі да Волі Гарадной

Юрей Збаразский (1573-1631),
пінскі стараста (1590-1631)
   Улетку 1602 года з сёл маёнтка Купятычы Пінскага павету «ўцякае» (відавочна з блаславення пінскага старасты) 5 сямей рамеснікаў з усім нажытым рухомым скарбам. Чатыры сям’і з Гарадышча, Высокага, Пінкавіч – гэта шаўцы (чабатары), якія купілі дамы ў Пінску і пераехалі туды жыць. Пятая сям’я – краўца Тамілы Стэньковіча з Высокага – уцякае да мястэчка Гарадной. Праз Пінскі земскі суд уладальнік Купятычаў берасцейскі кашталян Рыгор Война намагаецца вярнуць гэтых людзей на месца, чаму працівіцца пінскі стараста Юры Збаражскі, які відавочна зацікаўлены ў развіцці рамяства ў вольных гарадах. Адметна, што ў сваім лісце вялікі князь літоўскі і кароль польскі Жыгімонт Ваза

16/12/2013

1835. Гарадная выйграла суд у Скірмунта

Убочная грэбля

Ад нейкага часу гарадэнцы не даюць абшарніку Аляксандру Скірмунту супакою, возячы гаршкі праз Калоднае. Скірмунт загадвае сялянам забіраць гарадэнскае сена з сенажацяў у Стыкаве, забараняе мяшчанам ездзіць у Пінск праз Калоднае, ягоны брат Адам Скірмунт адбірае гаршкі за праезд праз Вітчаўку ў Сернікі. Пасля шматлікіх скаргаў у Пінск і Менск (11 штук толькі на працягу 1824–1833!), пасля ціску грамадзянскага губернатара на Скірмунтаў у лютым 1833 у прысутнасці Пінскага земскага суда было заключанае міравое прашэнне з суседскімі абшарнікамі. Адным з пунктаў прашэння была пабудова гарадэнцамі новае грэблі ў аб’езд двара Калоднага. Але ўжо ў траўні 1834 у старасты Кірылы Белавуса здымаюць колы пры праездзе Калоднага, сам ён уцякае вярхом на кані.

05/12/2013

1649. Высацкія пакуты

Герб Высацку
Актавая крыніца
№ 324 – 1649 г. Сьнежня 31 дня.
Скарга сялян копнаму суду на надзвычайны ўціск з боку арандатара.
Лета ад нараджэньня Сына Божага 1649, месяца Сьнежня 31 дня. На ўрадзе ґродзкім у замку гаспадарскім пінскім, перада мною Юр’ем Нялюбавічам Тукальскім, войскім і падстарастам пінскім, ад ясна асьвечанага князя ягамосьці Альбрэхта Станіслава Радзівіла, князя на Алыцы і Нясьвіжы, канцлера Вялікага Княства Літоўскага, старасты пінскага, ґнеўскага і тухольскага ўстаноўленым, стаўшы відавочна енэралы Яго каралеўскае міласьці Пінскага павету Іван Качаноўскі і Ян Анкудоўскі, квіт свой на пісьме пад пячаткамі і з подпісамі рук сваіх і пад пячаткамі боку шляхты да кніг ґродзкіх пінскіх далі паказаньні тымі словамі:

27/11/2013

Ян Кароль Млоцкі - біяграфія


Млоцкі Ян Кароль з Млоцка герба Праўдзіц (памёр каля 1675), стараста гельмецкі і пінскі, дыпламат, соймавы пасол. Быў сынам Войцеха Млоцкага і Зоф’і Пеняжкоўны, падсталянкі пярэмыскае  (у Пярэмышлі - цэнтры Надсяння), пляменнікам аршанскага старасты Андрэя Млоцкага. Прыняты ў маладосці на двор канцлера Вялікага Княства Літоўскага Альбрэхта Станіслава Радзівіла, стаў ягоным давераным слугою. Па дзядзьку быў тытулярным гельмецкім старастам у Інфлянтах. Дзякуючы пратэкцыі свайго патрона, быў прызначаны Уладзіславам Вазам каралеўскім сакратаром Літоўскае метрыкі большай (канцлерскай). Вёў адну з кніг запісаў, якая ахоплівала 1651–1655 гады.

24/11/2013

Дорога на Пинск

Алексей Серков
Советский артиллерист у 76-мм пушки
Отрывок из воспоминаний советского артиллериста

 ...Я описываю отдельные эпизоды, в которых я участвовал сам и все видел своими глазами, я все время был там, где были пушки. В моих воспоминаниях нет ни капли выдумки, могут быть неточности во времени, так как никаких дневников не вел, и, конечно, не помню точно какого числа это было, ограничиваюсь только месяцем и годом.
 Конец декабря 1943 года. Спокойно по лесным дорогам Полесья мы идем на запад, с отдыхом в отдельные дни. Не слышно разрывов снарядов, не беспокоят самолеты. Один раз была стоянка возле штаба партизанского отряда, а другие – в населенных пунктах по дороге. Без боев в конце декабря подошли к городу Дубровица Ровенской области, получили приказ овладеть этим населенным пунктом. Это была уже Западная Украина, до 1939 года принадлежавшая Польше.

21/11/2013

Кварцевые пески месторождения «Городное»

А.Ф.Вечорко, архитектор, г. Пинск
Образцы стекла, окрашенного
оксидами различных металлов

Природа не наделила Полесский регион богатыми ископаемыми. Однако некоторые из них все-таки имеются в его недрах. Одним из них является кварцевый песок. Такие пески всегда использовались для производства стекла.  На это обратил внимание еще в 1862 году русский писатель Николай Семенович Лесков, когда проезжал по Полесью из Пинска на Волынь (в Дубровицу) по единственной на то время гребле через Пинские болота. В своей книге «Из одного дорожного дневника» он пишет:  «Из сел, которые мы проехали, наиболее замечательно Городно,

11/11/2013

Справа 1665, Ян Кароль Млоцкі і адраджэньне Гарадной у 1654–1660

Валер Кісель
Герб «Праўдзіц» роду Млоцкіх

Гэтая справа [1: с. 378–380] вяртае нас да падзей у канцы самае разбуральнае ў гісторыі Літвы-Беларусі вайны, якая для Пінскага павету пачалася ў 1648 з паўстаньня Хмяльніцкага і закончылася з Андрусаўскім пагадненьнем з Масковіяй у 1667. У час гэтае вайны мястэчка Гарадная пасьпела неяк падтрымаць казакоў у 1648, быць пакараным за гэта войскам Януша Радзівіла ў 1649, быць амаль што зьнішчанай хаўрусьнікамі Хмяльніцкага татарамі ў 1653, адрадзіцца з попелу ў 1654–1660. Па гэтым часе Гарадная ўпершыню згадваецца ў 1660, калі казацкі аддзел з Давыд-Гарадку вывеў з Гарадной і Століна ўсю свойскую жывёлу. [1: с. 172] Улетку 1664 вялікі літоўскі гетман Павал Ян Сапега абвясьціў паспалітае рушаньне супраць чарговага ўварваньня Масковіі і казакоў з Украіны. Шматлікія войскі літвінаў і іншаземцаў-наймітаў разьмясьціліся на зімоўку па мястэчках і вёсках Пінскага павету.

10/11/2013

1665. Рыба для жаўнераў або як жыд Беняшэвіч заступіўся за гарадэнца-хрысьціяніна

Актавая крыніца
№ 339 – 1665 г. Сакавіка 2.

Заява пра пабоі, учыненыя жыду Беняшэвічу драгунамі палкоўніка Кальштына.
Пратакол на паноў жаўнераў пра забойства гарадэнскага жыда.
Лета ад нараджэньня Сына Божага 1665, месяца Марца 2 дня. На ўрадзе ґродзкім у замку гаспадарскім Пінскім, перада мною Якубам Ґінвідам Панкевічам, стольнікам і падстарастам Пінскім, ад вяльможнага ягамосьці пана Яна Кароля Млоцкага, Пінскага, Гельмецкага старасты устаноўленым, скардзіўся і апавядаў ягамосьць пан Міхал Львовіч, наглядчык маёмасьці дзяржавы вяльможнага ягамосьці пана Яна Кароля Млоцкага, Пінскага, Гельмецкага старасты, названай Кігіраўскага войтаўства, якое ў павеце Пінскім ляжыць, як спагадліваму, як наглядчыку

05/11/2013

Справа пра гаршкі пры адчыненых дзвярах

Ксавэры Прушынскі
Ксавэры Прушынскі

У сённяшняй справе выступае найперш адзін абвінаваўца, які зрэшты асабіста не з’явіўся на судовае паседжанне, і якога абвінавачанне мы ведаем адно з выкладу, падтрыманага і пашыранага вядомаю літаратаркаю і цудоўнаю перакладчыцаю Лондана, паняю Станіславаю Кушалеўскаю. Паня Кушалеўска піша ў «Gazecie Polskiej» перадусім гэтак:
«Польскае Радыё перадало 11 дня бягучага месяца цудоўны рэпартаж пана З. Скерскага пад назваю: “У ганчароў у Гарадной”.