Легенда про цэркву і сэм городэнцув

І от гналі людэй бітъі так, як нêмец гнав жідôв.

Варвара Леоновец (народъіласа в 1927, дочка Сэмена Пешка «Бородая»)

на карточках: дрэворъіт Ёвхіма Мініна і гозэро Татарське Стôйло

Колі робілі старую цэрков, это які гôд нэ знаю, ну як було нашэствіе татар, то в Городнôй вібілі конъі озэро. Озэра нэ було. Но як сталі татары – татары наêхалі сюды – так воны вібілі озэро. Там була цэ́рква – такая каплічка, то татары спалілі тую, а зробілі собê мечэту. Ото́ старая цэ́рква – это мечэта! Но пръі цару пръіробілі алтар, а пръі Польшчъі пръітвора. К этуй цэркві. Это цэ́рква – нэ наш нарôд робів. Наш нарôд робів, но робілі еê чотырнаццать чоловêк, і на Рэвнъіку рêзалі лêс. Там тэсалі, на пле́чах носъілі, дажэ кôньмі нэ возъілі, а носъілі наші людъі на плеча́х этэе дэрэво. Зробілі эту мечэту.

Городная как туристская дестинация

УДК 908

Историко-культурный потенциал туристской дестинации¹ «Городная»

Г.Ф.Вечорко, Полесский государственный университет,

Georgij–Vechorko@yandex.ru

Ключевые слова: Региональный туризм, Городная, история, культура, городище, замковище, удельное княжество, «трубы городенские», местечко, Магдебургское право, герб в виде головы лося, городнянские церкви, суды за свободу и право на землю, мещанская управа, городнянское гончарство, городнянское еврейство, памятник советским воинам, современный центр гончарства, усадьба гончара, международные пленэры гончаров, туристические артефакты, инфраструктура.

1803. Рэпліка Фелікса Абрамоўскага ў абарону Гарадной

Фелікс Абрамоўскі

30 студзеня 1803 года

Камісарскі суд у мястэчку Гарадной

Тлумачэнне

З боку славэтных Дмітра Кісяля старасты, Якава Пешкі славеснага суддзі, усіх мяшчан мястэчка Гарадной.

У самой справе

З іх сіяцельствам князем Грыгорыем і Аляксандраю з князёў Рэпніноў Валконскімі генераламі ад кавалерыі, сужэнцамі, спадкаемцамі нябожчыка князя Мікалая Васільевіча Рэпніна фельдмаршала,

Городэнські песнê (Городенские песни)

Ольга Пêшко

Ой зацвіла да й калінонька в лузъі…

(Это старъінна-старъінная пêсьня, вôн (батько) съільно-съільно красъіво спевав)

Ой зацвіла да й калінонька в лузъі ж
Чого моя да й голôвонька в тузъі

Чого ж моя да й голôвонька в тузъі ж
Шчо й поламаласа да й полічэнька в плузъі

Ой чъі мнê ж статъі да й поліцу ж тэсатъі
Чъі мнê на всю ночку до девчъінъі дръібатъі

Cкачать Ой зацвіла да й калінонька в бесплатно на pleer.com

Гарадная 1592-1863. Кроніка літоўскага мястэчка

Валер Кісель

Гарадная – літоўскае мястэчка. Як такое можа быць? – спытае паспаліты чытач. І праўда – сёньняшняя Літва аж за 300 км на поўнач ад Гарадной! Але так было не заўсёды, а для маштабу нашае гісторыі дык было зусім нядаўна. Па-першае, мястэчка Гарадную заснаваў на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ў 1592 року пінскі стараста як прадстаўнік дзяржаўнае ўлады гэтае краіны дзеля забесьпячэньня вялікага абшару Літвы ганчарным посудам. Па-другое, вялікія князі літоўскія надавалі Гарадной асноўны дакумэнт, якім ганарыліся гарадэнцы – прывілей на майдэборскае права.  Па-трэцяе, ад свайго пачатку Гарадная  жыла паводле Літоўскага Статуту, жывая гаворка гарадэнцаў дагэтуль вельмі блізкая да мовы Статуту, здаецца, нават бліжэй за беларускую мову. Па-чацьвертае, у Гарадной з часам усталявалася грэцкая царква ў «сьвятой Вуніі» з Рымам як і пераважна паўсюль у тадышнім ВКЛ. Па-пятае, у лёсе Гарадной гралі лёсавызначальную ролю славутыя літвінскія роды: Радзівілы, Агінскія, Бутрымовічы, Орды, Скірмунты ды інш. Чаму завяршэньнем літоўскага часу я ўмоўна пазначыў 1863 год, а не 1793 – другі падзел Рэчы Паспалітае?

1982. Чым заклапочаны майстры з Гарадной…

М. Шаўцова

Амаль усе жыхары вёскі Гарадной Брэсцкай вобласці спрадвеку займаліся вырабам глінянага ганчарнага посуду. Цікава, што нават дзяўчаты адмаўляліся выходзіць замуж за хлопцаў да таго часу, пакуль жаніх не навучыцца працаваць на ганчарным крузе. Славілася кераміка вёскі Гарадной не толькі ў Беларусі, але і далёка за яе межамі. Пра гэта сведчыць багатая экспазіцыя краязнаўчага музея ў Пінску, дзе экспануюцца шарападобныя глякі, гаршкі, слоікі, спарышы, міскі, макацёры і іншы гліняны посуд, выраблены з высакаякасных мясцовых светлых глін гараднянскімі майстрамі.

Заснаванне мястэчка Гарадная 30 студзеня 1592 года

Валер Кісель

Адкуль мы ведаем дату заснавання мястэчка Гарадная?

Далёка не ўсе паселішчы могуць пахваліцца дакладнай датаю заснавання. Можна сказаць, што Гарадной у гэтым сэнсе пашанцавала. Дзякуючы судовым працэсам у канцы 18 – першай палове 19 ст., захавалася апісанне гэтай гістарычнай падзеі. Каб не быць галаслоўным, прывяду арыгінальны тэкст такога апісання з вызначэння Пінскага апеляцыйнага межавога суда 1833 года. У фрагменце гаворыцца пра тое, што самі мяшчане не змаглі падаць у суды доказы, якія пацвярджалі межы земляў Гарадной у часы панавання караля Жыгімонта Вазы (1587–1632) ці раней. Рэч у тым, што паводле літоўскіх законаў валоданне ці нават даведзенае неаспрэчанае карыстанне зямлёю за гэтым каралём давала перавагу пры пазнейшых судовых спрэчках, бо наступныя каралі ўжо не былі дзедзічамі дынастыі Ягайлавічаў. Выпіс з рашэння Літоўскай асэсорыі ад 17 красавіка 1603 года быў пададзены Бутрымовічамі як доказ заўсёднага падпарадкавання гарадэнцаў Пінскай эканоміі, хоць з тэксту таго рашэння гэта наўпрост і не вынікала. Далей падаю пераказ рашэння 1603 як ён выглядаў у судовым выраку 1833:

Лексика городенских гончаров (ч. 3)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Частка 1

Частка 2

VI. ПОСУДА
Городнянская гончарная посуда различается в зависимости от назначения и объема. Основной, наиболее ходовой посудой являются кру́глі горшкі. Часто горшчо́к служит обобщенным названием для всей гончарной посуды, например полопалі горшкі, продав хуру горшков, полі’ваны горшкі, хотя в данном случае имеется в виду разная гончарная посуда: горшкі, макотрэ́, слое́, вазо́ны, банькі’, гле́чікі, гладышкі’, місы́, міскі’, тарэлочкі’ і кубочкі’. Названия горшков в зависимости от их величины служат дополнительной характеристикой при различении по объему всей остальной посуды. Ниже приводится перечень и классификация городнянской гончарной посуды и ее специальные местные названия.

1670. Прывілей Гарадной на магдэбургскае права

Валер Кісель

Кароль Міхал Вішнявецкі

Уночы з 23 на 24 верасня 1793 нямы Гарадзенскі сойм маўкліва пагадзіўся з анэксіяй другое часткі Літвы-Беларусі Расійскаю імперыяй. Другі падзел Рэчы Паспалітае прайшоў па лініі Дзвінск–Пінск–Збруч. Можна сказаць, што іншага выбару ў дэпутатаў не было. У Горадні над Нёманам размясцілася вялікая колькасць расейскіх войскаў. Паслоў, што прыбылі на сойм, актыўна запужвалі ці прапаноўвалі хабар. Становішча моцна нагадвала сёлетнюю сітуацыю ў Крыме. Хоць прайшло 220 гадоў, метады імперыі ніяк не змяніліся. Але якая справа да гэтага была гарадэнцам? Ужо праз 4 дні пасля анэксіі, 28 верасня 1793 ў места Пінск тэрмінова з’явіўся бурмістр мястэчка Гарадная Дмітро Кісель, каб актыкаваць прывілей на магдэбургскае права 1670 года.

Городная под «Белым орлом» (1919-1939)

Вечорко А.Ф., архитектор, научный руководитель по исторической застройке  города Пинска

Начало двадцатого века – это эпоха великих потрясений в Европе. Распадались могучие империи. Появлялись новые государства. Возродилось и польское государство – появилась вторая Речь Посполитая, расширившая свои границы далеко на восток.

Прозвішчы Гарадной

Пешка – кожны сёмы гарадэнец!

Якія гарадэнскія прозвішчы найпапулярнейшыя? Якія ўвогуле лічыць спрадвечна гарадэнскімі? У «Палескім архіве» Вячаслава Вярэніча прыведзены цікавы дослед прозвішчаў Столінскага раёна. Зроблены ён на падставе выбарчых спісаў грамадзян (тых каму за 18, то бок без дзяцей). Год спісаў дакладна не акрэслены, але паводле назваў хутароў прыблізна гэта 1970-я гады, калі Гарадная дасягнула паваеннага піку насельніцтва. Я зрабіў выбарку прозвішчаў па Гарадэнскім сельсавеце з дадаткам гарадэнскае вёскі Лука Глінкаўскага сельсавету. У маім рэйтынгу ўлічаныя толькі гістарычныя прозвішчы гарадэнцаў, якія сустракаюцца ў спісах 19 ст. Такіх атрымалася ажно 35.

Артыкул пра Гарадную ў «Архэ»

Валер Кісель

    Паважаныя сябры! Рады паведаміць Вам, што нарэшце выйшаў другі палескі нумар часопісу «Архэ» з маім даволі ёмістым артыкулам пра Гарадную. За паўтара году, якія прайшлі з моманту напісаньня артыкулу, я адшукаў багата новых сьведчаньняў гісторыі мястэчка. І цяпер, мусіць, артыкул выглядаў бы трохі іначай. Затрымка ў выхадзе палескага нумару была зьвязаная з рэпрэсіямі супраць часопісу, на рэдактара якога была заведзеная крымінальная справа. Дзякуй Богу, цяпер справа закрытая як беспадстаўная, і мы зможам надалей чытаць цікавыя матар’ялы пра гісторыю і культуру нашых продкаў.
    Прапаную тут зьмест і ўводзіны да артыкулу. Цалкам можаце зь ім азнаёміцца ў папяровай вэрсіі, якая прадавацьмецца ў «Акадэмкнізе», праз прыватных распаўсюднікаў або кантакты на сайце «Архэ».

Сказка про ангела, які сэм лêт прожів на зэмле

Городэнська сказка

 

  Значіть, була женшіна, вдова. Чэтвэро дэтэй було маленькіх. Заболела вона. Заболела вона, Бôг, значіть там, ангела з нэба спускае:

—  Іды, заберы ее ду́шу. Шоб вона помэрла́.

Той же прыйшов — гэты дêты плачуть, сэдять на ёй, ну як ее душу́ забраты? Пожалêв. Тодê вернувса до Бога. Ну Бôг каже:

—   Забрав ду́шу?

—  Не, нэ забрав, я пошкодовав, дêты маліі плачуть...

1602. Уцёкі да Волі Гарадной

Юрей Збаразский (1573-1631),
пінскі стараста (1590-1631)

   Улетку 1602 года з сёл маёнтка Купятычы Пінскага павету «ўцякае» (відавочна з блаславення пінскага старасты) 5 сямей рамеснікаў з усім нажытым рухомым скарбам. Чатыры сям’і з Гарадышча, Высокага, Пінкавіч – гэта шаўцы (чабатары), якія купілі дамы ў Пінску і пераехалі туды жыць. Пятая сям’я – краўца Тамілы Стэньковіча з Высокага – уцякае да мястэчка Гарадной. Праз Пінскі земскі суд уладальнік Купятычаў берасцейскі кашталян Рыгор Война намагаецца вярнуць гэтых людзей на месца, чаму працівіцца пінскі стараста Юры Збаражскі, які відавочна зацікаўлены ў развіцці рамяства ў вольных гарадах. Адметна, што ў сваім лісце вялікі князь літоўскі і кароль польскі Жыгімонт Ваза

1835. Гарадная выйграла суд у Скірмунта

Убочная грэбля

Ад нейкага часу гарадэнцы не даюць абшарніку Аляксандру Скірмунту супакою, возячы гаршкі праз Калоднае. Скірмунт загадвае сялянам забіраць гарадэнскае сена з сенажацяў у Стыкаве, забараняе мяшчанам ездзіць у Пінск праз Калоднае, ягоны брат Адам Скірмунт адбірае гаршкі за праезд праз Вітчаўку ў Сернікі. Пасля шматлікіх скаргаў у Пінск і Менск (11 штук толькі на працягу 1824–1833!), пасля ціску грамадзянскага губернатара на Скірмунтаў у лютым 1833 у прысутнасці Пінскага земскага суда было заключанае міравое прашэнне з суседскімі абшарнікамі. Адным з пунктаў прашэння была пабудова гарадэнцамі новае грэблі ў аб’езд двара Калоднага. Але ўжо ў траўні 1834 у старасты Кірылы Белавуса здымаюць колы пры праездзе Калоднага, сам ён уцякае вярхом на кані.