Рака Цменка (Гарадэнка)

Валер Кісель

  
  Пра раку з гіпатэтычнай назваю «Гарадэнка», якая працякала каля гарадзішча ў Замкавішчы і суднаходна звязвала старажытную Гарадную з галоўнай гандлёвай артэрыяй Палесся, падрабязней ужо пісаў тут даследнік з Пінска Георг Вячорка. З таго часу мною адшукана яе назва на момант меліярацыі ў канцы 19 ст. і яе адлюстраванне на мапе 18 ст. У другой палове 19 ст. на Палессі працавала маштабная Заходняя экспедыцыя пад кіраўніцтвам інжынера Жылінскага. Мэтамі экспедыцыі было вывучэнне і асушэнне гэтага абшару ў сувязі з будаўніцтвам палескіх чыгунак. Менавіта тады пачаліся грандыёзная змены гідрагеалагічнага аблічча Пінскага Зарэчча. Многія рэкі часткова ці цалкам памянялі свае абліччы, бо былі каналізаваныя. Каналізацыя рэк – гэта змяненне (спраставанне, пашырэнне) іх рэчышчаў з мэтаю палягчэння спуску вады для меліярацыі забалочаных зямель.

1938. Палескае ганчарства

Дзмітрый Георгіеўскі, 

захавальнік Палескага музея[1]

На Палессі[2] ёсць колькі асяродкаў, дзе народ займаецца ганчарствам. Найбольш вядомыя як буйнейшыя асяродкі: Гарадная ў Столінскім павеце і павятовае места Пружана. Меншае гаспадарчае значэнне мае Ружана ў Косаўскім павеце. Выгасла ганчарства ў Пагосце Загародскім (Пінскі павет), дзе цяпер вырабляюцца гліняныя гаршкі толькі на замову.

Саматужны ганчарскі промысел існуе на Палессі ад вельмі даўніх часоў і прасякнуты надзвычайным кансерватызмам, як з гледзішча тыпаў посуду, так прылад і спосабаў вытворчасці. Ганчарны круг – тыповы варштат працы – не змяняецца сотні гадоў.

Городная 1939-1956. Коллективизация

Алексей Вечорко

Дарога ў калгас.
Маст. Кастусь Харашэвіч, 2001 год.

Новым поворотом в истории Полесского края ознаменовался 1939 год. Польша стала мишенью для двух великих европейских государств: Германии и Советского Союза. Всеобщая мобилизация, собравшая в Войско Польское более одного миллиона человек, не спасла ситуацию. Подавляющее большинство резервистов сформированной 30-й пехотной дивизии, 30-го легкого артиллерийского полка, 4-го танкового батальона, проживали на территории Пинского, Столинского, Лунинецкого, Дрогичинского и Кобринского поветов. Первого сентября Германия напала на Польшу, а уже 9 сентября немецкая авиация бомбила Пинск. Утром 17 сентября части Красной Армии с востока перешли границу и вступили на территорию Западной Белоруссии. Пинск был занят через три дня, 20 сентября,

Археалогія Гарадной. Абломкі суднаў і руны на Княжым камені

Вікінгі валочаць ладдзю

Валер Кісель

Гарадная, назва колішняга мястэчка, нібы падказвае нам, што некалі тут было ўмацаванае гарадзішча. Напраўду, апісанне заснавання мястэчка ў 1592 годзе беспасярэдне паказвае на месца заснавання: остров ГороднЫй, урочышчэ Городышчэ.[1] Першапачаткова мястэчка называлася Воля Гарадная [2], потым першае слова адпала, а прыметнікавая назва «Гарадная» ў жаночым родзе паспяхова перажыла спробы расійскіх чыноўнікаў 19 ст. і польскіх улад 20 ст. перайначыць назву на сярэдні род: «Городно», «Городное».

Магдэбургскае войтаўства ў Гарадной

Валер Кісель

Відарыс з тытулу кнігі Б. Граіцкага
«Парадак судоў і гарадскіх спраў
майдэборскага права» (1566)

Раз у тры леты сярод сваіх абіраючы…

Паводле прывілею на магдэбургскае права ад 5 лістапада 1670, нададзенага каралём Міхалам на просьбу пінскага старасты Яна Кароля Млоцкага,  «...мяшчане нашыя гарадэнскія войта, бурмістраў, радцаў, лаўнікаў або рымскае, або таксама грэцкае рэлігій, якія ёсць у Вуніі Святой, раз у тры леты сярод сваіх абіраючы, і якія ў тамтэйшым магістраце засеўшы, усялякія справы, як крымінальныя, гэтак і іншыя ўсялякія запісамі, облігамі, зарукамі, ці іншаю якою назваю названымі, пад суд свой майдэборскі падлеглыя...».

1778. Огапка, Марына, Ганна, Удотка, Хвеся – папулярныя імёны гараднянак часоў ВКЛ

Фрагмент інвентара Крыдля

Як называлі жанчын нашы продкі, якія жаночыя імёны былі найпапулярнейшыя ў часы Вялікага Княства Літоўскага – тэма маладаследаваная. Хаця ў крыніцах сустракаецца багата жаночых імён, але мець поўную карціну і вылучыць адсоткавыя суадносіны іх папулярнасці вельмі цяжка. Прычына празаічная: у інвентары, тагачасныя перапісы насельніцтва, жанчын амаль што не ўключалі. [пры канцы – табліца]

Городенское гончарство: прошлое и настоящее (абноўлена)

Георгий Вечорко

  Уважаемые читатели! Предлагаемую вашему вниманию публикацию автор считает данью памяти славной городенской гончарной традиции, хоть и небольшим, но вкладом в дело сохранения этой историко-культурной ценности ради будушего. С учётом того факта, что на месте древнего городенского городища археологами найдены обломки глиняной посуды тшцинецкой культуры, а также факта огромных залежей в окрестностях Городной  высококачественных глин, можно с уверенностью утверждать, что изготовлением керамических изделий люди здесь занимались, начиная с эпохи бронзового века. Первые письменные известия про Городную (XV век) в качестве центра гончарного производства появляются в то время, когда городенцы уже перешли к новой технологии изготовления горшков.

1776. Вячысты ліст Леўку Кісялю з братамі на зямлю ў Себятынцах

Прадажны вячысты ліст Леўку, Грыцу і Данілу Кісялям, 9 траўня 1776

Пячатка магістрата Гарадной

Гарасым, Іван, Онысько Андрухі сяла Радчыцка дзяржавы Яго Каралеўскае Міласці ясна чыняць і вызнаюць самі на сябе або гэтым дабравольным прадажным вячыстым лістом:

Што мы, Гарасым, Іван, Онысько Андрухі, маючы бацькаўшчыны сваёй уласнай моргавай зямлі сенажаці адзін морг на ўрочышчы ў Себятынцы Лесе ад мяжы адным бокам самі ад сябе, а з другога боку ад Ярахава Себятынца, трэцім бокам ад Майсея Капыльца, гэтую зямлю мы прадалі гарадэнскім мяшчанам Леўку, Грыцу, Данілу Кісялям ім самім, жонкам, і дзецям, і нашчадкам іх за поўную суму грошай 30 злотых літоўскае лічбы.

1798. Допыт Дмітра Кісяля

Копы сена. Вечар. Мастак А.Максымчук

Актавая крыніца

1798 года декабря 2 дня в присудствии Пинского Нижнего Земского суда заседателя Михаловского обще с ратманом [Пинского] городового магистрата местечка Городна словесный судья Дмитрий Кисель по делу забора сена и ржи фольварка Колодной посессора Дановского допрашиван и показал.

Дмитрием его зовут Дмитриев сын Кисель, местечка Городной мещанин и словесного суда судья. С роду имеет 45 лет, веры униатского исповедания,

Городная в годы войны

Г.Ф.Вечорко

Полесский государственный университет

г. Пинск, Республика Беларусь

  Общеизвестным историческим фактом является то, что в деревне Городная Столинского района во время Великой Отечественной войны располагался немецкий военный гарнизон, а в 1943-1944 годах проходила линия фронта наступавшей Красной армии. С южной стороны села, по возвышенным местам до сих пор остались следы немецкой линии окопов. А чуть дальше, в лесу, напротив и вдоль немецкой линии обороны можно при желании и сейчас найти следы окопов и землянок Красной армии.

3 гісторыі гарадзенскай керамікі

Гарадзенскі ганчар Я. Мірановіч.
1912 г. Фота І. Сербава

С. А. МІЛЮЧЭНКАЎ, 

навуковы супрацоўнік ІМЭФ АН БССР

3 даўніх часоў над палескай вёскай Гарадная Столінскага раёна нярэдка надвячоркам мільгалі вогненныя водбліскі. Дзіўнае відовішча стварала мноства распаленых горнаў тутэйшых ганчароў.

Гарадзенцы забяспечвалі сваімі вырабамі амаль усё Цэнтральнае і Усходняе Палессе. Традыцыйным месцам продажу служыў кірмаш у Пінску. Адсюль вырабы траплялі пры дапамозе перакупшчыкаў і ў Цэнтральную Беларусі». Гарадзенскую кераміку здаўна ведалі не толькі на Беларусі. У пачатку XIX ст. яна карысталася попытам у Кіеве, Вільні, Варшаве. У Вільні яе называлі «целяханскай» (па аналогіі з целяханскім фаянсам). Уладальнік Віленскай ювелірнай фабрыкі Вагнер плавіў срэбра ў гарадзенскіх гаршках і хваліў іх за высокую тэрмічную ўстойлівасць.

1664. Фундуш Млоцкага на царкву ў Радчыцку

1912. Каваны крыж з Радчыцка.
Фота І. Сербава

Акт фундушу Млоцкага на Радчыцкую царкву

Року 1779 м-ца красавіка 1 дня

На ўрадзе Яго Каралеўскае Міласці перад гродскімі актамі Пінскага павета і мною, Юрыем Рыгорам Станіславам Наздрыною Плотніцкім, земскім і гродскім рэгентам таго ж павета прысяжным, з’явіўшыся асабіста Пётр Аляшкевіч, пісар двара біскупа Пінскага і Тураўскага, гэты фундуш ад, некалі, Яна Кароля Млоцкага, пінскага старасты, на Радчыцкую царкву нададзены, да актаў з прапановаю падаў, просячы мяне, рэгента, каб быў у гродскія кнігі пінскіх вячыстых спраў прыняты і ўпісаны. Таксама я, рэгент, гэты фундуш прыняўшы, у кнігі слова да слова ўпісаць дазволіў, са зместу якога вынікае наступнае:

1666. Фундуш Яна Кароля Млоцкага на Гарадэнскую царкву

Акт фундушу яснавяльможнага Млоцкага на Гарадэнскую царкву

Року 1779 м-ца красавіка 1 дня

На ўрадзе Яго Каралеўскае Міласці перад гродскімі актамі Пінскага павета і мною, Юрыем Рыгорам Станіславам Наздрыною Плотніцкім, земскім і гродскім рэгентам таго ж павета прысяжным, з’явіўшыся асабіста Пётр Аляшкевіч пісар двара біскупа Пінскага і Тураўскага, гэты фундуш ад пана Яна Кароля Млоцкага, пінскага старасты, Гарадэнскай царкве некалі нададзены, да актаў паводле прапановы падаў, просячы мяне, рэгента, каб быў у гродскія кнігі пінскіх вячыстых спраў прыняты і запісаны. Таксама я, рэгент, гэты фундуш прыняўшы, у кнігі слова да слова ўпісаць дазволіў, са зместу якога вынікае наступнае:

1934. Жыдоўскае насельніцтва мястэчка Гарадной

Мужчына на здымку - Іцхак Губерман,
гандляр з Гарадной

А. Цынамон, Л. Шлямовіч

Асноўны матэрыял для цяперашняе працы дало даследаванне жыдоўскага насельніцтва мястэчка Гарадной шляхам анкетавання, скіраванага да кожнае асобнае сям’і (гаспадарчае суполкі).

Пытанні анкеты тычыліся прафесійных дачыненняў, крыніц утрымання, працы сямейнікаў і іншых звязаных з тым праблем. Даследаванне не мела на мэце схематычнае тлумачэнне прафесійнае структуры, а высвятленне крыніц утрымання; бо мы лічыліся з тым, што асабліва ў малым мястэчку адна і тая ж асоба часта чэрпае ўтрыманне з колькіх крыніц і залічэнне яе да аднае прафесіі без уліку іншых заняткаў, якімі займаюцца, адносна крыніц даходу, было б спрашчэннем жывое рэчаіснасці.

Даследаванні былі праведзеныя ў 15 малых мясцовасцях, мястэчках, у якіх колькасць жыдоўскіх сямей вагаецца ў межах ад 100 да 200.

1660. Напад казацкае харугвы Захар’яша Чацвяртынскага на Гарадную

«Каб ніводзін жаўнер з Кароны Польскае ва ўладанні ВКЛ не ўступаў і мяжы не пераходзіў»

1660 год стаў для Літвы-Беларусі пераломным у 13-гадовай вайне з Масковіяй (1654-1667). 28 чэрвеня 1660 года аб’яднанае войска літоўскага гетмана Паўла Сапегі і рускага («галіцкага») ваяводы Стафана Чарнецкага разбіла групоўку царскага ваяводы Хаванскага пад Палонкай і да зімы вызваліла большую частку краіны. Аднак пачатак года не абяцаў ніякае надзеі. У студзені расейцы захапілі Берасце. У сакавіку падышлі да Ляхавіцкага замка. Гэта была апошняя фартэцыя літвінаў, якая так і не была ўзятая ворагам. Краіна была амаль што цалкам акупаваная маскавітамі, з павятовых цэнтраў у Літве вольным ад непрыяцеля застаўся толькі Пінск,