На хвалях лёсу

Фама Ілліч Вячорка

Послевоенный 1949 год.
Ольга Ивановна и Фома Ильич с детьми:
Галиной, Иваном, Георгием

Глава 5. На волнах судьбы.

  Домой я прибыл 10 июля. Городной как таковой не оказалось. Осталось только то место, где была Городная. Не дождались меня мой сын и моя мать. Хата моя тоже меня не дождалась – сгорела. Встреча с родственниками произошла со слезами на глазах. Плакали и старые и малые, и мужчины и женщины. Завершилась встреча обильной замочкой, самогонки было море. Тогда за самогонку никто не преследовал. Насчёт самогонки было золотое время. Это был один из плюсов послевоенного времени. Когда выветрилась после первой встречи самогонка, главным вопросом, который возник на пути к новой жизни – это был вопрос жилья. Появилась уйма проблем. Как жить, за что зацепиться руками?
   В  том году, а также в следующем 1947 был великий голод. Пуд хлеба стоил 700 – 800 рублей. С восточных областей Украины ходили за хлебом так называемые «мешочники». Они меняли на хлеб всякое барахло. За пуд хлеба можно было купить хороший новый шерстяной костюм. Насыпай хромовые сапоги зерном и получай сапоги. Многие восточники работали на Западе только за харчи. Опиловывали вручную лесоматериал по килограмму зерна за брус. Я за 8 кг зерна купил полный набор столярного инструмента. Может возникнуть вопрос – откуда у городенцев был хлеб? А они доставали и привозили хлеб из сёл за горшки. Горшки были в цене, потому что за время войны все горшки были уничтожены. Война поразбивала. Поэтому  городенцев тогда называли «богами».

Вёска Гарадная мае шанцы вярнуць гарадскі статус!

або Шанец для адраджэння мястэчка Гарадная. Ці канчатковага знікнення?
Гарадная напярэдадні перамен коштам 400 млн. долараў.

Фатаграфую «белае багацце» Гарадной

Я маю звычку час ад часу гартаць у пошуку Google вынікі для некаторых ключавых слоў, якія мяне стала цікавяць. Напрыклад, «Городное» – адзін з варыянтаў назвы мястэчка маіх дзядоў. Гэтым разам кінуўся ў вочы вынік на 9 старонцы: Строительство горно-обогатительного комбината, промышленное освоение месторождения стекольных песков «Городное».

Гады ваенныя

Фама Ілліч Вячорка 

Другая сусветная вайна. Польская армія. Чырвоная армія. Гады палону. Вызваленне. Перамога. Спаленая Гарадная.

Глава 4. Годы военные.

Гвардии рядовой Вечорко Ф.И.,

Румыния, 1946 год

    Хотя пушки ещё и не стреляли, Мюнхенский сговор можно считать первыми, далёкими раскатами военного грома Второй Мировой войны. Именно там Гитлер впервые попробовал вкус агрессии и захвата. После захвата Судетской области у него настолько разгорелся аппетит агрессии, что он уже не мог никак насытиться. После Судетов он проглотил Польшу, Австрию, Бельгию, Данию, Голландию, Францию, Норвегию, Грецию, Югославию, и аппетит у него всё время нарастал. Нарастал до тех пор, пока агрессор и сам не стал жертвой своей ненасытности. Что было дальше, всем ясно. Во время Мюнхенского сговора у нас была буржуазная Польша. Когда Гитлер занимал Судеты, Польша в это самое время занимала Заользье, на которое она претендовала как на свои исконные земли. Много было тогда всякой трескотни, что вот, мол, наша могучая армия  в состоянии вернуть свои когда-то незаконно отобранные земли.

   В январе 1939 г. меня призвали в польскую армию. Служил в саперном батальоне в Бресте, в самой крепости. С первых дней службы был зачислен в унтерофицерскую школу, которую закончил в августе 1939 года, буквально накануне войны.

Цудоўныя імгненні

Фама Ілліч Вячорка

Глава 3. Чудные мгновенья

Тундровое болото. Трава-чорноголов. Пастушки-«спартанцы». «Степные монголы».  «Старые» и «малые». Устав «степняков». Из Пусток с песнями. Ночное. Водопой в Круглице. Всадники Чингизхана. Пастьба волов. Сухая погонька, Брусничная, Морино.

Непосвящённому человеку трудно поверить в то, что на территории Городнянских угодий имеется тундровое болото. Однако это факт. Расположено оно в 6 км на юг от Городной. Это огромные просторы, покрытые зелёным мхом и редкими карликовыми сосёнками. Но Городнянская тундра уникальна тем, что на ней растёт трава – настоящее чудо природы.

Гарадная - погляд з 1936 года

Гэты тэкст напісаў у 1936 удзельнік краязнаўчага гуртка, вучань пінскай гімназіі. Хоць сам ён відавочна не гарадэнец, але адчуваецца, што багата размаўляў з гарадэнцамі пра мястэчка. З захапленнем апісваецца гісторыя, рамяство, колішняе мяшчанскае ўбранне гарадэнца. Адзначаюцца добрыя і дрэнныя рысы характару, перабольшваецца, магчыма, польскі патрыятызм жыхароў мястэчка. На пачатку і ў канцы рэфрэнам паведамляецца пра страту Гарадной гарадскога статусу ў 1927 годзе і адчуваецца яўнае з тае нагоды шкадаванне. Для мяне былі найбольш цікавыя сведчанні пра прывілеі з часоў каралевы Боны, дапамогу шляхецкім паўстанням 19 ст. Прапаную свой пераклад, польскі тэкст змешчаны пасля беларускага.

Гарадная

Размяшчэнне. Перадгісторыя. Татарскі шлях. Ласёвыя рогі. Жыхары. Дваццаць вякоў ганчарства. 

Надзеі і міражы

Фама Ілліч Вячорка

У 1937

Глава 2. Надежды и миражи

  Если взять основные аспекты жизни нашего Полесья за двадцатые и тридцатые годы двадцатого века: образование, воспитание, культуру, экономику, политику, обряды, обычаи, религию, суеверия, архитектуру, то они почти что идентичны  с дореволюционными. Взять образование. Государственный закон по образованию был не так уж плох, но он не всегда и не везде соблюдался. Согласно закону каждый ребенок с 7 до 14 лет должен был учиться в обязательном порядке. А сколько он кончит классов за эти 7 лет, это уже дело самого учащегося. При достижении 14 лет учащийся имел право в школу не ходить. За непосещение школы в учебный срок налагался на родителей даже штраф. Правда эти штрафы налагались редко и не ко всем применялись. Принимались во внимание такие факторы, как бедность родителей, знакомство и даже блат. А бедность, если смотреть с нашей точки зрения, была почти что поголовная. А тем, которые были побогаче, позарез нужны были пастухи, работники.  Государственной строгости в этих отношениях не было. Может быть потому, что для школ не хватало даже помещений, не говоря уже об учителях. Очень многие придерживались лозунга «С учебы хлеба есть не будешь».

У краіне продкаў

Фама Ілліч Вячорка

Падрыхтоўка да друку Iрыны Чарнякевiч, Гродна

Фама Вячорка - настаўнік працы

Матэрыял, што прапануецца ўвазе чытача, – гэта першы сшытак успамінаў Фамы Ілліча Вячоркі (1917–1987), жыхара в. Гарадная Столінскага раёна Брэсцкай вобласці. Напісаны яны на працягу двух апошніх гадоў жыцця Фамы Ілліча і адрасаваны дзецям і ўнукам. Складаюцца з пяці рукапісных сшыткаў, розных па аб´ёме і тэматыцы. Гэта ўспаміны з уласнага жыцця; этнаграфічныя замалёўкі, што базуюцца не толькі на асабістых назіраннях, але і на сведчаннях людзей старэйшых; рэканструкцыя радаводу; звесткі па гісторыі Гарадной, якая была пераведзена ў разрад вёсак толькі ў 1927 г.[27], да гэтага мела статус мястэчка, у ранейшыя часы карысталася магдэбургскім правам. Напісаны ўспаміны на расійскай мове, якая, аднак, мае як устаўкі мясцовай гаворкі (мясцовая гараднянская гаворка, паводле вядомага даследчыка палескіх дыялектаў Ф.Д. Клімчука, з´яўляецца адной з самых старажытных моўных сістэм Палесся

Городная: неоднократно возрожденная из пепла

Г.Ф. Вечорко
Полесский государственный университет, Georgij–Vechorko@yandex.ru

Нынешняя деревня Городная Столинского района является достаточно древним поселением. Многие авторитетные исследователи рассматривают её как бывший древнерусский (дреговичский) город Городно, как центр удельного Городенского княжества в междуречье Стыра и Горыни. Например, в знаменитом издании «Россия. Полное географическое описание нашего Отечества» под ред. В.П.Семенова (1905.–9т.) читаем:

1965. Віроба горшко̄в в местэчку Городна

Запісанэ в августы 1965 року

1) Шелест Каленык Кондратовіч, народеньня тысяча восэмсот дэв’яносто четвертого года, постоянно прожіваемо тут, з ве̄кі-веко̄в. З горшкамі працовалі, п’ятьдэсят годо̄в возыв горшкі.

2) Называюса Шелест Хведор Верэме̄ёвіч, прожіваю года в Городно̄й, восэмсот дэв’яносто дэв’ятого года народеньня. Тоже займавса горшкамі з маліх ле̄т і до гэтого часу роблю горшчкі шче.

1788, 15 верасня. Бізуны для магістрата або чорны дзень магдэбургіі ў Гарадной

Гэтай падзеі неўзабаве будзе 225 гадоў. Яна адбылася ў нашай, тады ўжо моцна залежнай ад суседзяў і заняпалай, дзяржаве Вялікім княстве Літоўскім. Цікава, што вялікі князь літоўскі і кароль польскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі не раз спрабаваў бараніць мяшчан Гарадной. Але ж  няздольнасць цэнтральных органаў улады канфедэрацыйнай Рэчы Паспалітай спыніць сваволю падначаленых літоўскага гетмана Агінскага лішні раз падкрэслівае асобнасць Літвы ад Польшчы. Гэта быў самы жорсткі акт, як бы цяпер сказалі, “масавых палітычных рэпрэсій” з боку мясцовай улады да гарадэнскіх мяшчан. Цяжка нават уявіць, каб у наш час жыхары нейкага беларускага горада здолелі б пайсці на такую ахвярнасць, каб абараніць сваё права на самакіраванне, каб “не быць скотам”. Зрэшты, калі спраектаваць сітуацыю на цэлую краіну, то мусім прызнаць, што за 225 год нічога прынцыпова не змянілася і масавае збіццё мірных грамадзян сваімі ж суайчыннікамі ў форме практыкуецца ў сучаснай сталіцы Беларусі [1].

Месцазнаходжанне Літвы і характар літвінаў вачыма гарадэнцаў у сярэдзіне 20 ст.

Фрагмэнт мапы з апошняе працы А. Краўцэвіча

…Слонім, Мір, Клецк, Нясвіж, Ляхавічы, Сіняўка, Баранавічы, Капыль – гэта гарады, гэта ўся Літва…

Дзе бачылі Літву гарадэнцы яшчэ 48 год таму? Як неаднаразова адзначалася ў літаратуры, гарадэнскі белагліняны посуд развозіўся па тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай ажно да Вільні, Кіева і Варшавы. У Вільні ведалі гарадэнскую кераміку пад назваю целяханскай (па аналогіі з шырока вядомым целяханскім фаянсам).[1] Пры гэтым натуральна было, выпраўляючыся ў далёкае падарожжа на падводах і чаўнах, добра ведаць імя і характар краю, дзе збіраешся гандляваць хадавым таварам. Што ні край – то свой звычай!

1764–1785. Змаганне гарадэнцаў за магдэбургскае права

Частка 1. Ад рэформ Тызэнгаўза да выгнання лясных стральцоў Сандэцкага

Злева Матэвуш Бутрымовіч герба "Тапор"

Да сярэдзіны 18 ст. пасля вялікіх войнаў жыццё ў магдэбургскім мястэчку Гарадная наладзілася. Павысіўся попыт на прадукцыю гарадэнскіх ганчароў, якая развозілася на падводах і чаўнах ва ўсе бакі Рэчы Паспалітае. Посуд прадавалі альбо мянялі на збожжа, соль і г. д. Заможныя гарадэнцы мелі ўрадлівыя ворныя землі за балотам Марочным (каля Калоднага, Нячатава, Жаўкіняў). Дзейнічала цэхавая арганізацыя рамеснікаў, рэгулярна абіраўся магістрат. Кожны новы манарх пацвярджаў гарадэнскі Прывілей на самакіраванне. Аднак набліжаліся перамены, якія так моцна падарвалі матэрыяльны дабрабыт вольных мяшчан, што яшчэ на пачатку 20 ст. сведчаннем этнографа Ісака Сербава “гарадняне лічыліся найбяднейшым народам на Палессі”.

1787. Скарга гарадэнцаў на Бутрымовіча

Выпіс з кніг земскіх Пінскага павета 1787 року месяца студзеня 21 дня.

Перад актамі земскімі Пінскага павета з’явіўшыся асабіста Багдан Баярын войт, Мартын Яроміч, Васько Гмір, Аніська Пешка, мяшчане і абываталі мястэчка Гарадной сваім і ўсіх вышэйназванага мястэчка жыхароў імем найурачыстым чынам скардзіліся і пратэставаліся на паноў Міхала графа Агінскага вялікага гетмана Вялікага княства Літоўскага, войта і Матэвуша Бутрымовіча падстарасту Пінскага таго ж мястэчка Гарадное арандоўнага ўладальніка, таксама на пана Сандэцкага лоўчага, пра наступнае.

1784. Аберагальна-напамінальны ліст

Яўхім Храптовіч (1729-1812), літоўскі падканцлер, які тройчы ў 1773, 1784 і 1792 абараняў гарадэнцаў ад імя вялікага князя

Станіслаў Аўгуст з Божае ласкі кароль польскі, вялікі князь літоўскі, рускі, прускі, мазавецкі, жамойцкі, падольскі, падляскі, валынскі, інфлянцкі, кіеўскі, смаленскі, северскі і чарнігаўскі.

Пану Міхалу Агінскаму, вялікаму гетману Вялікага княства Літоўскага, старасту, і пану Матэвушу Бутрымовічу, гродскаму суддзю Пінскага павета, арандоўнаму ўладальніку гродскага стараства.

Лексика городенских гончаров (ч. 2)

В. Л. Веренич, Л. А. Кривицкий (из сборника "Полесье", 1968)

Халімон Вероха і Ярмола Міроновіч за кругом (1912)

II. ИЗГОТОВЛЕНИЕ ПОСУДЫ

Посуда изготавливается на кру́зы (на кружку́). В последнее время пользовались обычно гончарным кругом, который называют нэмец.